آشنایی با هنر خراطی چوب
گردشگری › صنایع و سوغات
- 97/10/04
خراطی چوب یکی از صنایع دستی سنتی ایران است که از زمانهای قدیم در این مرزوبوم رواج داشته و به طور معمول , در مناطقی از کشور که چوب در آنجا بیشتر یافت میشود رایج است زیرا ماده اولیه ی عمده ی آن چوب می باشد . چوب های مورد استفاده در خراطی شامل گردو، نارون، توسکا، زبان گنجشک ، بید، چنار، چوب سفید، کهور گلابی، کیکم و …. می باشد و در دزفول نوعی چوب به نام جغ نیز مورد مصرف صنعتگران قرار می گیرد از دیگر مواد اولیه ی مصرفی, در صنعت خراطی می توان سریشم ، لاک الکل ، و لاک سلولزی را نام برد.هنر خراطی از تراش و شکل بخشیدن به چوب در اثر حرکت دورانی دستگاه خراطی حاصل میشود. سابق بر این , دستگاه خراطی مشتمل برچند ابزار دستی بود که از چوب ساخته و پرداخته می‌شد .
در حال حاضر این دستگاه علاوه بر تغییر شکل ظاهریش ازدو بازوی فلزی تشکیل شده‌است که با قرار گرفتن, ومحکم شدن حجم چوبی میان آنها، وبا چرخش چوب حول یک محور کار و با استفاده از میله‌های فلزی, (مغار))هر کدام درایجاد فرو رفتگی یا خراشیدگی خاصی استفاده می‌شوند.بر حجم چوبی، شکل مورد نظر را ایجاد می‌نمایند.
ابزار کار صنعتگران
شامل سوهان – چاقو – تیشه – مته ی دستی – چکش – گیره – سندان –اره – انبردست – چرخ سمباده و … است . در حال حاضر در کارگاه ها از دستگاه های خراطی برقی نیز استفاده می شود.محصولاتی که حاصل کار , صنعتگران می باشد به صورت عصا، عصای تعلیمی ، می قلیان ، چوب سیگار، تنه ی قلیان ، وردنه و سایر اشیاء خراطی شده تجلی می نماید.
برای ساخت فرآورده‌های چوبی خراطی، مراحل مختلف و متعددی طی می شود که به ترتیب عبارتند از:
1_انتخاب نوع چوب در ارتباط با محصول تولیدی.
2_برش چوب به وسیله‌ی ارّه‌ی نواری و استفاده از رنده برای آن که چوب تقریباً به اندازه‌ی مورد نیاز برای شیئی که ساخت آن موردنظر است، درآید.
3_بستن چوب بریده شده به دستگاه خراطی و گرد کردن آن و یا اصطلاحاً به صورت نيمه کاره درآوردن آن.
4_چنانچه تولید محصولی تو خالی مورد نظر باشد، کار نیمه کاره را به وسیله‌ی سه نظام به دستگاه خراطی می بندند و توی آن را خالی می کنند.
5_تکمیل کار نیمه کاره و پرداخت قسمت خارجی آن توسط مغار و سپس سمباده و نیز کیلرکاری محصول پس از انجام این مرحله، محصول، برای عرضه و فروش آماده است.
انجام خراطی در ایرانشهر
1_شهرستان ایرانشهر از توابع استان سیستان و بلوچستان که تعدادی کارگاه در آنجا وجود دارد و مواد اولیه ی, مصرفی آن را چوب کهور که در بمپور به فراوانی یافت می شود ، تشکیل می دهد.
2_در استان آذربایجان غربی و مرکز عمده ی خراطی شهرهای ارومیه و بخش بوکان از توابع شهرستان, مهاباد می باشد.
3_در استان کردستان ، شهرهای سنندج و بانه و سقز از مراکز خراطی محسوب می شود.
4_در کرمان هم تعدادی کارگاه خراطی دایراست مخصوصاً عده یی از عشایر در این منطقه با وسایل ساده, و ابتدایی مبادرت به تولید انواع کالاهای چوبی می نمایند.
5_در شهرستان دزفول از استان خوزستان تعدادی کارگاه خراطی دایر و مشغول بکار است و جوب مورد مصرف, دست اندرکاران آن نوعی چوب به نام جغ است که در باغات اطراف یافت می شود.
6_در شهرستان رشت نیز تعدادی کارگاه خراطی چوب با استفاده از چرخ خراطی به تولید گلدان، کاسه, و دیگر انواع محصولات چوبی مبادرت می نمایند.
7_در شهرهای ساری – چالوس – و ساقی کلایه تعدادی کارگاه خصوصی به تولید انواع شمعدان، گلدان، شکلات خوری و زیر سیگاری مشغولند و ضمناً پایه میز و مبل و غیره را خراطی می کنند.
8_در نطنز و حومه هم حدود ۱۰ کارگاه خراطی وجود دارد که تولیدات آن ها عمدتاً چوب میانه ی قلیان, می باشد و چون دارای مصرف محلی نیست تماماً به تهران و قم به فروش می رسد و تنها در کارگاه این منطقه که هنوز به شیوه ی سنتی اداره می گردد با استفاده از چوب گردو و گلابی , وسایلی از قبیل قندان و سایر ظروف مصرفی ساخته میشود.
