هنر قالی بافی ملایر
گردشگری › صنایع و سوغات
- 97/09/20
فرش بافی در ملایر پا برجاست و از مراکز عمده بافت قالی های لری در غرب ایران بوده و به عنوان یکی از پر اهمیت ترین مناطق قالی بافی روستایی استان همدان شناخته شده است . از جمله نواحی قالی بافی با پیشینه و مشهور ملایر ، روستا های شمالی آن از جمله حسین آباد از ندریان ، کسب و ننج و همچنین روستاهای شرق و جنوب شرق از جمله جوزان ، مانیزان ، میشن ، طائمه و بیغش است . سنت بافت در روستاهای گروه اول ، همچنان ادامه گذشته است و گروه دوم به شیوه ی شهری باف گرایش دارد قالی بافی در ملایر
ملایر در جنوب استان همدان واقع است و از مشرق به اراک محدود می باشد. آمار استان از وجود ۱۴۸۵۴ دستگاه , دار قالی خبر می دهد
قالیهای ملایر در میان قطعات مرغوب همدان جای دارند. شایان توجه است که قالی های ملایر در شمال غرب, این ناحیه، (پیرمیشین)، تهیه می شوند
کیفیت قطعات قدیمی این ناحیه قابل مقایسه با قالیهای سنه می باشند. تعداد کمی از قطعات بسیار مرغوب, «میشین ملایری» همچنان به بازار عرضه می شوند
شهرستان ملایر و بخشها و روستاهای تابعه آن یکی از مراکز پر اهمیت تولید فرش در این استان است. فرشهای این ناحیه خاصه آنهای که قدمت بافت بیشتری دارند همواره در بازارهای داخل و خارج, از شهرت خوبی بهره داشته اند
در مناطق شمالی و شرقی آن مانند حسین آباد، جوکار اکثراً فرش های یک پوده و با گره ترکی و در طرح شکسته , با طرحهای هراتی و ایلیاتی که از نقشهای کردی و قفقاز نشأت می گیرند بافته می شوند
در حالی که بافندگان مناطق جنوبی ملایر سنتهای بافندگی مناطق فارس زبان از جمله استعمال گره نامتقارن, و کاربرد دو نخ پود و نقشه های متداول در فراهان و ساروق را پیروی می کنند
قرمز و آبی تیره و زرد کمرنگ به صورت رنگهای غالب در فرش های این ناحیه دیده می شوند. در میان مراکز بافندگی, جنوب ملایر روستاهای جوزان علمدار میشن مانیزان شهرت بیشتری دارند در حسین آباد وجوکار فرش هایی, با طرح هراتی می بافند
اشکال ترکیب دهنده نقش هراتی در این فرشها در ابعاد کوچکی طراحی می شوند. طراحان نقش قالی, این نوع طرح مینیاتور هراتی را اصطلاحاً ریزه ماهی می خوانند
شباهت قالی های ملایر به سبک قفقازی
قالیهای ملایر با سه ترنج مرکزی بی شباهت به سبک قفقازی نیستند و در منطقه به آنها ارمنی باف نیز گفته , می شود و این بخاطر اعزام اجباری ارمنیان ایروان در قرن هفدهم به منطقه و اسکان آنان در این ناحیه است
توسک نیز به تولید قالیهای نقش برجسته ذرع و نیم و پادری و پشتی مشهور است. در جاده اراک از ملایر, به طرف اراک روستای پری در حال حاضر معروفترین ذرع و نیم و تودری را تولید می کند,
و نقشه چاپی پری سیمای قالیبافی شهری ملایر و برخی روستاها شباهت بسیار به قالیبافی , حوزه ساروق و اراک دارد.
با از بین رفتن شرکتهای خارجی، عمده قالی بافی در ملایر به روستاها منتقل گردید ۸۰درصد قالی بافان ملایر, در روستاهایی زندگی می کنند که در برخی از آنها از گذشته قالی بافی وجود داشته است
بافت قالیهایی با نام شاپوری در روستاهای جوزان و مانیزان تحت تأثیر قالیهای ساروق در منطقه رواج داشته است. فرشهای مناطقی نظیر جوزان، طایمه و کسب و ننج تا مدتها بعد نیز تاحدود زیادی توانست شهرت و اعتبار قالی بافی منطقه را به خوبی حفظ کند
نقشه ماهی و چهار چنگ مربو ط به این مناطق و روستای حسین آباد شامو و همچنین روستای مهدی آباد است. نقشه های متداول منطقه عبارتند از : چگینی – جوزانی – حاج خانمی – اقدسی – حسن آبادی – گلدانی – شکارگاهی – چهار فصل – خشتی – مستوفی – ماهی – چهار چنگ – لیلی – شال بافی – شاه عباسی. بطور کلی فرش ملایر بخشی متأثر از همدان و حومه و بخشی متأثر از فرشهای ساروق است
فرشهای نوع اول یک پوده و ضخیم و فرشهای نوع دوم که فرش جوزان و سپس مانیزان بهترین نماینده آن است فرش دو پود و ریز باف تر است و فرشهای ریز باف تجاری متعلق به روستاهای داویجانی، حمزه لوی علیا و سفلی است
تاریخچه قالیبافی
در مورد تاریخ پیدایش فرش اطلاعات دقیقی نداریم. لکن باتوجه به آثار باستانی و کشفیات بشر برما مسلم شده است , که هنرهایی نظیر سبدبافی، بوریا بافی، نمدبافی، زیلوبافی، جاجیم و گلیم بافی مقدمه ای بر پیدایش , هنر اصیل فرشبافی بوده اند و فرشهای نخستین دارای طرحهای ساده شکسته و ذهنی باف بوده اند که بیشتر برای رفع نیاز تولید می شده اند, و فرشهای امروزی تکامل یافته‌های آن فرشها می باشند
در مورد مهد فرشبافی تا اوایل قرن اخیر پژوهشگران به این نتیجه رسیده بودند که مهد فرشبافی، تمدن‌هایی مثل مصر بوده است که شواهد آنها بیشتر جنبه تئوری و گفتاری داشت.
اما با پیدایش فرش پازیریک در سال 1949 بوسیله پروفسور رودنکو نظریات فوق دگرگون گشت و با توجه به کشف, یک نمونه عملی، مهد قالیبافی از سواحل نیل و دجله و فرات به آسیای مرکزی تغییر مکان داد, و ثابت شد که مهد هنر فرشبافی در ایران بوده است
در مورد این هنر در زمان (دوره) ساسانیان اطلاعات دقیقی موجود نیست. معروف ترین فرش بافته شده , در این دوره همان فرش معروف بهارستان است که برای خسرو انوشیروان بافته شده است, که ابعاد این فرش زربفت به روایتی 450 × 90 قدم بوده است و طرح آن نشان دهنده چهارفصل سال بوده است
