باغ قدمگاه یکی از مکان های سیاحتی شهرستان نیشابور
گردشگری › آثار تاریخی
- 97/09/26
باغ قدمگاه نیشابور
از مسیر نیشابور به مشهد که در گذر باشید باغی قدیمی در حدود 24 کیلومتری نیشابور به چشمتان خواهد خورد که در زمان شاه عباس اول صفوی ساخته شده است در آن زمان و به دستور او تعداد 28 درخت کاج نیز کاشته شد که تبدیل به باغ شد و در حال حاظر به عنوان یکی از مکان های سیاحتی شهرستان نیشابور معرفی می گردد . هر چند شاه عباس دستور ساخت آن را داد ولی پایان ساختمان بقعه ی قدمگاه و حمام و جدول کشی باغ مربوط به شاه سلیمان صفوی است که در سال 1091 هجری قمری است.
باغ قدمگاه نیشابور در دوره صفوی از باغ های معتبر و زیبای ایران به حساب می آمد ، اما متاسفانه در دوره ی قاجار و پهلوی به صورت جدی دچار آسیب دیدگی و حتی غارت های بسیاری قرار گرفته است و دیگر باغ آن آبادانی گذشته را از دست داد، اما آن هنوز هم از صفای خاصی برخوردار است که پذیرای گردشگران بسیاری خصوصا آن دسته از مسافرانی است که به مقصد مشهد در سفر هستند و دقایقی در این باغ استراحت می کنند
باغ نیشابور به عنوان مکانی مقدس از سابقه طولانی برخوردار است. این باغ را زمانی به شاپور کسری و زمانی به حضرت علی(ع) و سپس به حضرت رضا (ع) نسبت دادهاند. وجه تسمیه باغ با توجه به وجود سنگی سیاه است که جای دو پا بر آن نقش بسته است.
میگویند سال 200 هـ . ق حضرت رضا (ع) که از مدینه عازم مرو بودند، در این مکان توقف کرده و چون خواستند با خاک تیمم کنند، آبی جاری پدید آمد. این وقایع مهم، این مکان را به مکانی مقدس و ایمن برای زایران در کنار مسیر مشهد تبدیل کرد که در دورههای مختلف مجموعهای میان راهی شامل: کاروانسرا، آب‌انبار، حمام و مکانهایی جهت اطراق زائران و مسافران در حاشیه خیابان شکل گرفت.
معماری باغ قدمگاه
کوشک هشت ضلعی، در مرکز باغ قرار دارد. در ضلع شرقی بقعه نیز چهار طاقی کوچکی قرار دارد که از چشمهای جوشان حفاظت میکند. روایت است آب آن هنگام وضوی حضرت رضا (ع) جوشیده و جاری گردیده است و به میمنت آن را چشمه حضرتی مینامند. این باغ به عنوان بخش اول این مجموعه با مساحتی برابر 1 هکتار، به صورت مربعی با ابعاد 100*100 متر و با دو ساختمان قدیمی در موقعیت مرکزی آن، مهمترین عنصر این مجموعه است. ین باغ منطبق با شیب کوهپایه بینالود در سه سطح، با اختلاف ارتفاع 5/1 متر از یکدیگر شکل گرفته است. در هر سطح، دو کرت بزرگ با درختان کاج وجود داشته که در دورههای بعد درختان چنار، گردو، و توت جایگزین بسیاری از درختان کاج شده است.
آبیاری باغ از طریق دو قنات، که قنات اولی، قنات اصلی از سمت بالا ده و قنات دوم از سمت پایین ده که در میانه باغ به قنات اولی میپیوندد صورت میگیرد که در حال حاضر قنات دوم جایگزین چشمه اصلی (چشمه حضرتی) میباشد. سردر وردی باغ با پلکانی در دو طرف در خارج از مجموعه به فضای محصور باغ مرتبط میشود و با آبنمایی در مرکز و کرتهای درختکاری شده به بقعه منتهی میشود. در زمان ساخت این بقعه توسط شاه عباس اول سیستم آبرسانی خاصی در نظر گرفته نمی شود زیرا نهرهای فراوانی آنرا آبیاری میكرده اند و نیازی به آبیاری مصنوعی نبوده است و در دهه های اخیر است كه این محل نیاز به آبیاری از منابع دیگر را پیدا كرده است. رود درود و مجموعه قنات های اسپریس در گذشته وظیفه ی آبیاری اشجار آن را بر عهده داشته اند. كه به مرور رود اول بسیار كم آب شده و قنات ها هم در حال حاضر خشكیده اند. در ایوان جنوبی باغ مقرنس زیبایی به كار رفته است و در گذشته ایوان شمالی هم ( كه اكنون وجود ندارد ) دارای این مقرنس كاری بوده است كه با نادانی مسوولین وقت اداره ی اوقاف نیشابور در جریان مرمت بنا در دهه ی 40 آسیب میبیند و از بین می رود.
در بالای باغ دو کرت که استخر بزرگی در میان آن است وجود دارد که آب پس از ورود به استخر توسط جویهای باریکی به 4 حوض هشت گوش دور بقعه هدایت شده و توسط آبنمایی در محور مرکزی به حوضچههای بعد انتقال مییابد. پوشش گیاهی باغ درختان چنار، کاج، توت، گردو و زبان گنجشک میباشد که در میان این درختان، گونههای درختان چنار، کاج و توت کهنسال به چشم میخورد.
این بنا به همراه امامزاده محروق از معدود بناهایی در نیشابور هستند كه میتوان هنر گره چینی را در پنجره های آن دید ( گره چینی پنجره ی مشبكی است از جنس چوب كه در آن حتی یك میخ و یك قطره چسب به كار نرفته است و اجزای پنجره به صورت گوه در هم فرو میروند و از لحاظ هنری یكی از جلوه های هنر اصیل ایرانی است كه متاسفانه در ایران رو به نابودی است .) دور تا دور بقعه هم با كاشیكاری معرق و بخش های تازه تر با كاشی كاری هفت رنگ تزیین شده است. در داخل بقعه هم آیه هایی از سوره ی مبارك فتح و احادیثی از پیامبر در مورد زیارت امام رضا ( ع ) آورد شده است و نهایتا حدیث سلسلة الذهب كه از مفاخر نیشابور در تمام دوران است.
سقف و دیواره های داخلی بنا هم كه با نقاشی ها و زركوب های زیبا تزیین شده و به تازگی بر روی قسمتی از دیوار كه سنگ بنای قدمگاه در آنجا نصب شده ضریحی قرار داده اند و مردم از پشت ضریح به زیارت جای پای امام رضا ( ع ) میپردازند. تا 30 سال پیش در این بقعه آتشدانی برنجی بوده كه در آن 6 ردیف 3 تایی شمع قرار میگرفته و مربوط به زمان صفویه بوده است كه بخوبی میشده سیستم نوررسانی زمان صفویه را در آن مشاهده كرد كه تصویر آن در صفحه ی 356 كتاب آثار باستانی خراسان نوشته ی مرحوم مولوی بسال 1352 آمده و هم اكنون مثل بسیار دیگری از آثار یا از بین رفته است یا در جایی دیگر نگهداری میشود كه كسی از آن باخبر نیست.
در ضلع شرقی بقعه ، چشمه ای است كه همچنان آب دارد و مردم به خاطر وضو گرفتن امام رضا ( ع ) با این آب برای این چشمه احترام خاصی قائل هستند.
مسیر دسترسی
باغ قدمگاه نیشابور در بستری کوهستانی و در دامنه جنوب کوه بینالود و رو به دشت نیشابور واقع شده است. این باغ از سمت جنوب به جاده نیشابور – مشهد اتصال مییابد. از نیشابور حدود 24 کیلومتر و از مشهد حدود 100 کیلومتر فاصله دارد.
