آشنایی با عشایر کرمانجان عشایر کرد خراسان شمالی
گردشگری › فرهنگ و تمدن
- 97/09/16
عشایر کرمانج
مردم کردتبار منطقه خراسان بنا به منابع تاریخی نوادگان کردهایی هستند که در زمان شاه عباس از منطقه باختری دریاچه ارومیه برای نگاهداری از مرزهای ایران به این نواحی کوچ داده شدند و بنا به روایتی دیگر شاه عباس آنان را به خاطر تضعیف سرکشی خان‌های کرمانجی و بکار بردن آنان در مقابله با حملات بی‌امان ازبکان، مغول و ترکمن به خراسان بزرگ کوچاند. کردها قبل از زمان صفویه نیز در خراسان سکنی داشته‌اند. خاطرات دعبل خزائی در راه عبور و رسیدن به مرو و برخورد او با کردی‌های علوی، خاطرات تیمور در کتاب منم تیمور جهانگشا، که در مسیر قوچان به گروهی برمی‌خورد؛ که می‌گویند: ما کرد هستیم و همزمان با دوره تیمور، کلاویخو نیز در سفرنامه خود اشاره به وجود کردها در خراسان می‌نماید، دلیل بر وجود کردها پیش از زمان صفویه در خراسان است.
طوايف كرد خراسان كه از ايلات كرد ساكن در خاک عثمانی موسوم به چمشگزک بودند، چون مذهب شيعی داشتند در زمان صفويه به داخل ايران آمده، سپس به خراسان كوچ داده شده‌اند و در اواخر دوره‌ی صفويه به كرد زعفرانلو معروف شده‌اند. اين ايل بزرگ از 32 شاخه تشكيل شده كه به هر شاخه «ايل» می‌گویند و در شهرهای اسفراين، بجنورد، درگز، شيروان، قوچان و نيشابور پراکنده‌اند.
ايل شادلو نيز، از ايلات كرد خراسان اند كه آن‌ها نيز از قفقاز به آذربايجان، سپس به خراسان كوچ داده شده و در شمال غربی آن مستقر شده‌اند.
لفظ كرمانج در شمال خراسان؛ هم به چادرنشینان كرمانج زبان، و در مفهوم عام‌تر به كردهايی كه گويش كرمانجی دارند اطلاق می‌شود و هرگاه سخن از كرمانج است كردنژادان كرمانج زبان مدنظر است. کرمانج در واقهع به کردهای خراسان گفته می شود
گویش
عشایر خراسان شمالی که بیشتر از ایلات کرمانج زعفرانلو، توپکانلو باچوانلو روتکانلو و...هستند به لهجه کرمانجی سخن می گویند.
لهجة کورمانجی زبان کوردی که تقریبا شاید حدود بیش از 75% کوردها با این لهجه تکلم می کنند در کشورهای ترکیه، سوریه، شمال غربی ایران (استان ارومیه)، شمال شرقی ایران (شمال خراسان)، شمال و شمال غربی کردستان عراق، کشور ارمنستان (اطراف ایروان)، کشور گرجستان، کشور آذربایجان، مناطقی از استان مازندران، مناطقی از استان گیلان، اطراف ورامین و فیروزکوه، و همچنین تهران و کرج تکلم می شود.
در خراسان شهرهای قوچان، شیروان، اسفراین، بجنورد، کلات، لایین، باجگیران، آشخانه، چناران، فاروج، سملقان، درگز و درونگر، رادکان، بخش هایی از نیشابور و سبزوار و جوین و تقریبأ حدود ۱۵% مردم ساکن مشهد به لهجهء کورمانجی تکلم می کنند.
آداب و رسوم
آداب و رسوم و سنت هایی که در عشایر وجود دارد، دارای ریشه های تاریخی و کارکردهای مشخص است. عشایر کرمانج این آداب و رسوم را که جزئی از میراث معنوی آنان محسوب می شود را حفظ کرده اند.
عید نوروز
نها در گویش محلی خود که نوعی لهجه و گویش از زبان کردی است به روز اول فروردین نَوروزمی گویند.اجرای جشن ملی و باستانی نوروز اهمیت بسیاری برایشان دارد. در گذشته با اعلام و آغاز سال نو اعضاء خانواده با یکدیگر روبوسی می کردند و حتی در برخی از خانواده ها یکی از اعضاء در دبه روغن و یا کیسه آرد را به نشانه شکرگذاری از خداوند منان بوس می کرد. و سپس به رسم شادی و خوشی دهان خود را با آبنبات و یا قند شرین می کردند.
بعد از تحویل سال نو یکی از پسران طایفه به بیرون از خانه رفته و به عنوان اولین کسی است که در سال نو وارد بر محیط خانواده می شود او در حالی که بره سفید یا قرمز رنگی در بغل دارد وارد خانه می شد، و بنا بر باور عشایر این امر جایگاه مهمی دارد چرا که قدم فرد را سبک دانسته و معتقدند که امور به خیر و خوشی خواهد گذشت.
پوشیدن لباس نو و به خصوص با رنگ قرمز که نماد شادی و خوشی است و دید و بازدید از همسایه ها از دیگر رسمی بود که توسط عشایر کرمانج این استان انجام می شد.علاوه بر آن طبخ پلو در شش شب ابتدای سال و دعوت از چوپان و ساربان ها در این شش شب از دیگر مواردی بوده که انجام می شده است. عشایر خراسان شمالی در گذشته به رسم اینکه در سال نو در مکان قدیم خود باقی نمانند و کهنگی از آن ها رخت بر بندد قبل از فرا رسیدن 13 فروردین کوچ کرده و مکان خود را عوض می کردند.
عروسی
عروسی کردهای خراسان امروز فراتر از عروسی‌های رایج است و عملا به جشن بزرگ و همایش فرهنگی در منطقه تبدیل شده است. حضور جمعیت از شهرهای مختلف، هنرنمایی هنرمندان گوناگون، تجلیل از سرآمدان موسیقی و فرهنگ منطقه در برخی عروسی‌ها، حضور زنان با لباس زیبا و رنگارنگ محلی، شعر خوانی شاعران محلی و توجه ویژه به استفاده از نمادهای بومی_محلی در تزیین جایگاه و محیط عروسی و بهره‌گیری از سنت‌های نیک شه واش (شادباش) و دیگر آیین‌های عروسی سبب شده است که هر عروسی به یک جنگ بزرگ فرهنگی و هنری منطقه تبدیل شود.
در قدیم عروسی‌های کردی سه شبانه‌روز و بنا به برخی نظرها و نوشته‌ها از جمله کتاب ارزشمند «رامشگران شمال خراسان» هفت شبانه‌روز به طول می‌انجامید، اما حال به علت تغییر شرایط زندگی بیشتر عروسی‌های کردی در یک شبانه‌روز برگزار می‌شوند.
پوشاک
پوشش زن کرمانج خراسان شاخصه های منحصربه فردی دارد که نوع پارچه، زینت‌ها، نام ها و پردازش رنگ از جمله این ویژگی ها است. لباس زن کرمانج خراسان شمالی ترکیبی از گراس (goras)،شیلوار، کله (kolle)و نظامی است. بالاتنه که در اصطلاح کرمانجی «گراس» نامیده می شود و دامن که در اصطلاح کردی «پارچه» و «شیلوار» نامیده می شود، دو قسمت اصلی لباس کرمانجی هستند. بالاتنه لباس، «گراس» نامیده می‌شود که پیراهنی ساده‌است و یقه خاصی ندارد. «کله» پوششی است از جنس پارچه مخمل که بر روی گراس پوشیده می شود. برای کله از پارچه مخمل با رنگهای تند و گرم مثل قرمز و سبز و بنفش استفاده می شود. این لباس با سکه های تزیینی که در اصطلاح کرمانجی «دراو» نامیده می شود با تعبیه حلقه بر روی سکه، تزیین می شود.
سکه های متعدد بر روی کله، هنگام راه رفتن، صدایی موزون تولید می کند. به حاشیه یقه، جیب‌ها و سر آستین های کله، نوارهایی زیگزاگ با رنگهای تند، دوخته می شود. زن کرمانج برای پوشش سر از (پشمی) که امروز به روسری موسوم است و شالی مخصوص استفاده می کند، این سرپوشها حتی روی چهره زن به جز چشمان را می پوشاند.
موسیقی
دوتار به عنوان یکی از مهم ترین آلات موسیقی سنتی در خزاسان شمالی است. دوتار نوازی خراسان شمالی و بخشی گری، به عنوان یکی از میراث ملی ایران زمین در یونسکو به ثبت رسیده است.
صنایع دستی
قالیبافی، جاجیم بافی، پلاس بافی، چاروق، سیاه چادر، کردی دوزی، دور نین dur nin که سفره بافته شده با پشم شتر است.
