اختلال فوبیای خاص و انواع آن
پزشکی و سلامت › روانشناسی
- 97/09/23
فوبیا یا فوبیای خاص به صورت ترس مفرط از یک شی و یا موقعیت خاص گفته می شود. احتمالا برای اکثر ما پیش آمده که در مواجهه با موقعیت های مختلف مثل لحظه بلند شدن هواپیما یا مثلا موقع زدن آمپول یا مواجه شدن با حیواناتی نظیر سوسک یا عنکبوت، دلهره و اضطراب را تجربه کرده باشیم. اما برای برخی از افراد این دلهره بسیار شدید تر بوده به طوری که فعالانه سعی می کنند از حضور در چنین شرایطی خودداری کنند و هنگام قرار گیری در معرض آن محرک ها، احساس اضطراب و استرس بیش از حدی را تجربه می کنند که احتمالا بیانگر "فوبیا" است. در ادامه به شرح دقیق فوبیا علائم و نشانه های آن و راه کار های درمانی می پردازیم. فوبیا های خاص چیست ؟
فوبیای خاص (specific phobias) بر اساس راهنمای تشخیصی آماری بیماری های روانی یعنی ترس های افراطی، غیر منطقی و مداوم نسبت به یک شی یا وضعیت خاص. محرک های فوبیا زا معمولا ترس بسیار شدیدی ایجاد می کنند که با ماهیت محرک تناسبی ندارد و به همین دلیل، افراد فوبیک برای اجتناب از آن محرک ها استراتژی هایی را به کار می برند تا احتمال مواجه شدن با محرک را تا حد ممکن کاهش دهند . افراد فوبیک معمولا می دانند که ترس آن ها از یک موقعیت یا رویداد فوبیا زا بیش از اندازه و غیر منطقی است، اما در این افراد مجموعه ای از باورها به وجود آمده که یک محرک خاص اضطراب زا است.
علائم فوبیای خاص
از جمله علائم فوبیای خاص می توان به موارد زیر اشاره داشت:
- فرد از یک شی یا موقعیت خاص به صورت افراطی مضطرب می شود.
- علائم جسمانی و روانی ترس (مانند بالا رفتن ضربان قلب و احساس دلهره شدید و ... ) بلافاصله بعد از مواجه شدن با محرک اضطراب زا ایجاد می شود.
- فرد تمام تلاش خود را می کند تا از این موقعیت اجتناب کند.
- این علائم بیشتر از 6 ماه در فرد ادامه دارند و در عملکرد وی در زندگی اجتماعی و روابط بین فردی و شغلی تاثیر منفی می گذارد.
افرادی که به فوبیا مبتلا هستند، همه به یک شکل به آن پاسخ نمی دهند. بعضی از آن ها ممکن است احساس آزارندگی کمی حس کنند و ترجیح دهند در معرض محرک فوبیا زا قرار نگیرند. اما برای بعضی دیگر ممکن است این واکنش به حدی شدید باشد که به طور جدی زندگی فرد را مختل کند.
انواع فوبیا خاص
به طور کلی فوبیا های خاص به پنج طبقه عمده تقسیم میشوند:
1) فوبیای حیوانات (گربه، سوسک، فوبی عنکبوت و...)
2) فوبیای محیط های طبیعی(فوبی طوفان، فوبی ارتفاعات و...)
3) فوبیای خون، جراحت و تزریق
4) فوبیای اعمال و فرایند ها ( فوبی رانندگی، فوبی پرواز، بودن در آسانسور و سایر فوبی مکان های بسته و...)
5) سایر فوبی ها مانند ترس از دلقک، ترس از بیمار شدن، خفگی و ...
6) فوبیای اجتماعی
علل فوبیا های خاص
بعضی از عوامل مانند ژنتیک، تجربه های ترسناک داشتن و سپس شرطی شدن، یادگیری مشاهده ای، حس چندش آور بودن آن محرک، اضطراب و استرس ناشی از سرکوبی تکانه ها در به وجود آوردن فوبیا نقش دارند.
درمان فوبیا های خاص
افرادی که به فوبیا دچار هستند دارای باور های غلطی در مورد محرک های فوبیا زا هستند و این محرک ها را به اشتباه بسیار خطرناک تر از چیزی که واقعا هست می پندارند.
یکی از موثر ترین درمان ها به چالش کشیدن این باور ها از طریق "شناخت درمانی" است. اگر به چالش کشیدن باور های اشتباه عملا و به طور واقعی نیز اتفاق بیفتد میزان تاثیر این نوع درمان بسیار بالا خواهد رفت. علاوه بر آن، درمان های دیگری که می تواند در درمان فوبیا موثر باشد " مواجه درمانی" و " حساسیت زدایی منظم" است.
در روش حساسیت زدایی منظم، ابتدا باید لیستی تهیه شود از سلسله مراتبی که فرد به تدریج از کمترین مقدار تا بیشترین مقدارِ اضطراب را تجربه می کند.
در این روش آموزش های آرمیدگی به فرد داده می شود و پس از یادگیری آرمیدگی این سلسله مراتب به فرد ارایه می شود (ممکن است واقعی باشد و یا فقط تصور شود). فرد باید بتواند که آرامش خود را در طول ارائه ی محرک ها حفظ کند. به این ترتیب آرامش جایگزین اضطراب شده و فوبیا از بین می رود.
در روش مواجهه درمانی نیز سلسله مراتب به فرد ارائه می شود، اما فرد همچنان در هر مرحله اضطراب دارد. روش کار به این گونه است که فرد آنقدر در معرض محرک های اضطراب آور بماند و با آن روبهرو شود تا بتواند با اضطرابش مقابله نماید، به طوری که محرک های اضطراب آور طبق لیستی که از قبل تهیه شده از کم اضطراب آورترین شروع شده و سپس با کمک متخصص وارد مرحله بعدی می شود.
یکی دیگر از راه کار های درمانی "یادگیری مشاهده ای" است که فرد در آن با مشاهده یک الگو که در معرض محرک فوبیا زا قرار گرفته سعی می کند بر اضطراب خود غلبه کند؛ با تکیه بر این موضوع که عملا مشاهده می کند که برای الگو هیچ اتفاقی نمی افتد و دلیلی برای ترس و اضطراب وجود ندارد. فعالانه تشویق می شود تا بتواند خود را در معرض محرک استرس زا قرار دهد. در مواردی که فوبیا بسیار شدید باشد و زندگی فرد دچار اختلال کرده باشد، می توان از دارو درمانی (داروهای ضد اضطراب و ضد افسردگی) استفاده کرد.
