دیسلکسیا یا اختلال در خواندن چیست و درمان آن چگونه است
پزشکی و سلامت › روانشناسی
- 99/04/16
دیسلکسیا که اختلال ناتوانی خواندن هم نام دارد بر بخشهایی از مغز اثر می‌گذارد که زبان را پردازش می‌کند. کودکانی که این وضعیت را دارند اغلب باهوش و سخت کوش هستند اما در اتصال حروفی که می‌بینید مشکل دارند که بتوانند صداهای حروف را ایجاد کنند. کارشناسان معتقدند که ۵ تا ۱۰ درصد افراد این مشکل را دارند. در حالی که برخی از افراد آن را ۱۷% برآورد می‌کنند. بچه‌های مبتلا به دیسلکسیا اغلب دید طبیعی دارند و به اندازه همسالان خود باهوش هستند. اما به دلیل اینکه خواندن برای آنها بیشتر طول می‌کشد، در مدرسه بیشتر تلاش می‌کنند. اکثر کودکان مبتلا به دیسلکسیا در مدرسه با آموزش یا برنامه آموزش استثنایی موفق می‌شوند. حمایت احساسی نیز نقش مهمی ایفا می‌کند. اگرچه درمانی برای دیسلکسیا وجود ندارد، ارزیابی اولیه و مداخله منجر به نتایج خوبی خواهد شد. گاهی اوقات دیسلکسیا حتی تا بزرگسالی تشخیص داده نمی‌شود اما برای کمک کردن هیچ وقت دیر نیست.انواع دیسلکسیا
تاکنون هیچ تشخیص رسمی برای انواع دیسلکسیا وجود ندارد اگر چه پژوهشگران متوجه شدند برخی افراد گروهی از علائم را دارند. در کل شناسایی چالشهای خاص یک فرد می‌تواند به ایجاد حمایت مناسب از آنها کمک کند. برخی افراد دچار موارد زیر می‌شوند:
1. دیسلکسیا فنولوژی: که به عنوان دسیفنوتیک یا دیسلکسیای نویسندگی مشهور است شامل دشواری در تجزیه کلمات در واحدهای کوچکتر و مشکل در هماهنگ کردن صداها با شکل نوشتن آنها.
2. دیسلکسیای سطحی: که عدم روشنی یا دیسلکسیای بصری هم نام دارد شامل داشتن مشکل در تشخیص کلمات بوسیله چشم، مشکل داشتن برای یادگیری و بخاطر سپردن
3. کسر نامگذاری سریع: این شامل مشکل داشتن در نامگذاری یک حرف یا اسم به هنگام دیده شدن توسط شخص مبتلا است.
4. خوانش پریشی دو کسری: این شامل مشکل داشتن در جدا کردن صداها برای نامگذاری حروف و اعداد.
گاهی اوقات افراد به دیسلکسیای جهتی اشاره می‌کنند که به معنای مشکل داشتن در تشخیص چپ از راست است. این یک بخش شایع از این بیماری است. اگر شخصی با اعداد و ریاضی داشته باشد، اصطلاح خاص پزشکی که برای این وضعیت بکار می‌رود، دیسکالسولیا است. این حالت گاهی اوقات همراه با دیسلکسیا یا بدون آن رخ می‌دهد.
علائم دیسلکسیا
تشخیص علائم دیسلکسیا قبل از اینکه کودک وارد مدرسه شود، مشکل است اما بعضی از سرنخهای اولیه ممکن است مشکل را شناسایی کند. وقتی کودک شما به سن مدرسه می‌رسد، معلم کودک شما ممکن است نخستین کسی باشد که متوجه مشکل شود. شدت آن متفاوت است اما این بیماری اغلب از موقعی که بچه شروع به خواندن می‌کند، ظاهر می‌شود.
دیسلکسیا قبل از مدرسه
علائمی که کودک ممکن است در خطر دیسلکسیا باشد عبارتند از:
- تاخیر در مکالمه
- یادگیری کلمات جدید کند است
- مشکل شکل دهی کلمات به نحو درست مانند معکوس کردن اصوات در کلمات یا گیج شدن در کلماتی که یکسان هستند
- مشکلات در به خاطر آوردن یا نام بردن حروف، اعداد و رنگها
- مشکل در یادگیری شعرهای مهدکودکی یا بازیهای همراه با شعر
دیسلکسیا در سن مدرسه
وقتی کودک در مدرسه است، علائم دیسلکسیا ممکن است آشکارتر شود از جمله:
- خواندن پایین تر از سطح انتظار برای آن سن
- مشکلات مربوط به پردازش و درک آنچه که می‌شنود
- مشکل در یافتن کلمه درست یا ایجاد پاسخ به سوالات
- مشکل دیدن (و گاهی شنیدن) حروف و مشابه و متفاوت در کلمات
- ناتوانایی در هجی کردن تلفظ یک کلمه نااشنا
- مشکل املا
- صرف کردن زمانی طولانیتر از حد معمول برای کامل کردن وظایفی که شامل خواندن یا نوشتن است
- اجتناب از فعالیتهایی که شامل خواندن است
خوانش پریشی نوجوانان و بزرگسالان
دیسلکسیا در نوجوانان و بزرگسالان شبیه به مواردی ست که در بچه هاست. بعضی از علائم شایع دیسلکسیا در نوجوانان و بزرگسالان عبارتند از:
- دشواری در خواندن از جمله خواندن با صدای بلند
- خواندن و نوشتن آهسته و با زحمت زیاد
- مشکل در املا
- اجتناب از فعالیتهایی که مستلزم خواندن هستند
- تلفظ غلط نامها یا کلمات یا مشکل در بازیابی کلمات
- مشکل درک لطیفه‌ها یا اصطلاحاتی که معنایی دارند و به راحتی از کلمات خاص (اصطلاحات) قابل درک نیستند مانند یک تکه کیک که به معنای کار راحت است
- صرف مدتی طولانی و بیش از حد معمول برای انجام کارهایی که مستلزم خواندن یا نوشتن است
- مشکل در خلاصه کردن داستان
- مشکل در یادگیری یک زبان خارجی
- مشکل در حفظ کردن
- مشکل در انجام مسائل ریاضی
فرد مبتلا به خوانش پریشی ممکن است نسبت به همسالان خود کمتر هماهنگ باشد. به عنوان مثال، گرفتن توپ ممکن است دشوار باشد و ممکن است چپ و راست را اشتباه بگیرد.
علل دیسلکسیا یا خوانش پریشی
پژوهشگران مطمئن نیستند که چرا برخی افراد مبتلا به دیسلکسیا می‌شوند. ظاهرا با ژنتیک ارتباط دارد به دلیل اینکه دیسلکسیا در افراد یک خانواده وجود دارد. برخی از پژوهشگران تغییراتی در ژن DCDC2 یافته‌اند که با مشکلات خواندن و دیسلکسیا ارتباط دارد. در حالی که اکثریت قریب به اتفاق مبتلایان به دیسلکسیا آن را از بدو تولد دارند، ممکن است که به علت آسیب مغزی یا سکته مغزی باشد. زبان مادری شخص می‌تواند بر بروز این بیماری اثرگذار باشد. به عنوان مثال برای فردی با دیسلکسیا خفیف تا ملایم یادگیری زبانی با اتصال واضح بین شکل نوشته و صدای آن و با قوانین گرامری همچون ایتالیایی یا اسپانیایی راحت‌تر باشد. زبانهایی که ارتباط نامشخصی بین شکل نوشته‌ها و صداها وجود دارد همچون cough (به معنای سرفه) و dough (به معنای خمیر) در زبان انگلیسی برای یک فرد مبتلا به دیسلکسیا می‌تواند چالش برانگیزتر باشد.
عوامل خطر دیسلکسیا
عوامل خطر دیسلکسیا عبارتند از:
- سابقه خانوادگی دیسلکسیا یا عدم قابلیت یادگیری
- زایمان زودرس یا تولد با وزن پایین
- قرار گرفتن در معرض نیکوتین، داروها، الکل در دوران بارداری یا عفونتی که ممکن است رشد مغز در جنینی را تغییر دهد
اختلالات ناشی از دیسلکسیا
خوانش پریشی منجر به یکسری مشکلات می‌شود از جمله:
1. مشکل یادگیری: به دلیل اینکه خواندن یک مهارت پایه نسبت به سایر موضوعات درسی است، کودک مبتلا به دیسلکسیا در اکثر کلاسها دچار نقصان است و ممکن است با همسالان خود مشکل داشته باشد.
2. مشکلات اجتماعی: در صورت درمان نشدن دیسلکسیا منجر به عزت نفس پایین، مشکلات رفتاری، اضطراب، پرخاشگری و ترک تحصیل از دوستان، والدین و معلمان منجر شود.
3. مشکلات در بزرگسالی: ناتوانی در خواندن و درک آن می‌تواند از اینکه یک کودک قابلیت خود را همراه با رشد بیشتر کند، جلوگیری کند. این امر می‌تواند عواقب طولانی مدت آموزشی، اجتماعی و اقتصادی داشته باشد.
کودکانی که دیسلکسیا دارند در معرض خطر ابتلا به اختلال نقص توجه یا بیش فعالی (ADHD) و بالعکس قرار دارند. بیش فعالی می‌تواند باعث حفظ نکردن توجه، بیش فعالی و رفتار بی ملاحظه شود که درمان اختلال را سخت‌تر می‌کند.
راههای تشخیص دیسلکسیا
هیچ تست مجزایی که بتواند دیسلکسیا را تشخیص دهد، وجود ندارد. تعدادی از عوامل ذکر می‌شوند از جمله:
- رشد کودک، مشکلات آموزشی و سابقه پزشکی: پزشک سوالاتی در مورد این بخشها خواهد پرسید و می‌خواهد در مورد هر بیماری که در خانواده وجود دارد از جمله هر عضو خانواده که مشکل یادگیری دارد، بداند.
- زندگی خانوادگی: پزشک ممکن است برای تشریح خانواده و زندگی خانوادگی از جمله افرادی که در خانه زندگی می‌کنند و هر مشکلی که در خانه دارند، بپرسد.
- پرسشنامه: پزشک به کودک، اعضای خانواده یا حتی معلمان پرسشنامه‌هایی خواهد داد که باید به سوالات آن پاسخ دهند. از کودک خواسته می‌شود تا تستهایی را انجام دهد که توانایی های خواندن و قابلیتهای گفتاری وی مشخص شود.
- دیدن، شنیدن و تستهای مغزی: اینها می‌توانند به تعیین وجود یا نبود اختلالات دیگر که ممکن است موجب ضعف در قابلیت خواندن یا افزودن به آن شود، مشخص شوند.
- تست روانشناسی: پزشک از کودک و والدین وی پرسشهایی را انجام می‌دهد تا سلامت روانی کودک را بهتر درک کند. این کار می‌تواند به تعیین مشکلات اجتماعی، اضطراب یا افسردگی که قابلیتهای کودک را محدود می‌کنند، کمک می‌کند.
- تست خواندن و سایر مهارتهای آموزشی: یک مجموعه از تستهای آموزشی روی کودک انجام می‌دهد و فرایند و کیفیت مهارتهای خواندن بوسیله کارشناس خواندن ارزیابی می‌شود.
آنچه که والدین می توانند انجام دهند
والدین نقش کلیدی در موفقیت کودک دارند. این مراحل را انجام دهید:
- رسیدگی سریع به مشکل: اگر کودک شما مشکل دیسلکسیا دارد، با پزشک کودکتان گفتگو کنید. مداخله سریع می‌تواند موفقیت را بیشتر کند.
- با صدای بلند خواندن برای کودکان: اگر به هنگامی که کودک ۶ ماهه یا حتی کوچکتر است این کار را شروع کنید خیلی بهتر است. سعی کنید که به کتابهای صوتی همراه با کودکتان گوش دهید. وقتی کودک به حد کافی بزرگ شد، این داستانهایی را که در کودکی شنیده با هم بخوانید.
- با مدرسه کودک همکاری کنید: با معلم کودکتان در مورد اینکه مدرسه نحوه کمک مدرسه به وی برای موفقیت صحبت کنید. شما بهترین مشوق کودک خود هستید.
- تشویق به خواندن: برای پیشرفت مهارتهای خواندن، کودک باید خواندن را تمرین کند. کودک را به خواندن تشویق کنید.
- مثالهایی برای خواندن طرح کنید: زمانهایی از هر روز را مشخص کنید تا حین خواندن کودک، چیزی از خودتان بخوانید، این کار یک نمونه از کارهایی ست که می‌توانید انجام دهید و کودک شما را حمایت می‌کند. به کودکان نشان دهید که خواندن می‌تواند لذت بخش باشد
درمان دیسلکسیا یا خوانش پریشی
هیچ روشی برای تصحیح اختلال مغزی زمینه‌ای که موجب دیسلکسیا می‌شود، وجود ندارد و این یک مشکل همیشگی است. البته شناسایی اولیه و ارزیابی تعیین نیازهای خاص و درمان مناسب می‌تواند موفقیت را بهبود بخشد.
شیوه های آموزشی
دیسلکسیا با استفاده از شیوه‌ها و تکینکهای آموزشی درمان می‌تواند و هر چه زودتر مداخله شروع شود، بهتر است. تست روانشناسی به معلمان کودک کمک خواهد کرد تا یک برنامه آموزشی مناسب را برای وی ایجاد کنند. معلمان از شیوه‌های آموزشی شامل شنیدن، دیدن و لمس کردن برای بهبود مهارتهای خواندن استفاده می‌کنند. کمک کردن به کودک برای استفاده از چندین حس برای یادگیری به عنوان مثال گوش کردن به صدای نوار درسی و کشیدن حروف و کلمات گفته شده با انگشت می‌تواند به پردازش اطلاعات کمک کند.
درمان بر کمک به کودک تمرکز دارد:
- یادگیری برای تشخیص و استفاده از صداهای کوچکی که کلمات را می‌سازند (هجاها)
- درک چیزی که می‌خواند
- بلند خواندن برای دقیق خواند، سرعت و بیان (تسلط)
- ایجاد یک فرهنگ لغت از کلمات تشخیص داده شده و درک شده
جلسات آموزشی با متخصص خواندن در صورت دسترسی برای بسیاری از کودکان مبتلا به دیسلکسیا مفید خواهد بود. اگر کودک نقص خواندن شدید داشته باشد، آموزش باید به دفعات بیشتری تکرار شود و پیشرفت آن کندتر خواهد بود.
برنامه آموزشی فردی
طبق مصوبه آموزش و پروش جمهوری اسلامی ایران، تست شناسایی اختلالات یادگیری برای کمک به تشخیص اختلالات یادگیری کودکان از جمله کودکان مبتلا به دیسلکسیا در کلاس اول ابتدایی انجام می‌شود. در صورت تشخیص وجود اختلال در کودک، به والدین وی اطلاع داده شده و برای آموزشهای مناسب این کودکان به مراکز آموزشهای اصلاح اختلالات یادگیری ارجاع داده خواهند شد. این مراکز برنامه‌های آموزشی خاصی را در جلسات متعدد برای وی ترتیب می‌دهند. کودک با شرکت در دوره‌ها، مهارتهای خود را بالا خواهد برد. همچنین به معلمان این کودکان نیز آموزشهایی داده خواهد شد. این دوره‌ها برنامه آموزش انفرادی نام دارند و گاهی هم آموزش اصلاحی گفته می شود.
