مسجد جامع ساوه از نخستین مساجد ایران
گردشگری › آثار تاریخی
- 97/09/12
مسجد جامع ساوه بنای تمام خشت و گل
مسجد جامع ساوه به عنوان یکی از آثار ارزشمند هنر معماری، نقاشی، کاشی کاری و گچبری است. این مسجد تماماً از خشت و گل ساخته شده است که در نوع بی‌نظیر می‌باشد.
البته نباید از این مسئله غافل شد که به دلیل مرمت‌هایی که در دوران مختلف در مسجد جامع ساوه انجام شد، متاسفانه بنای اولیه تغییرات بسیاری داشته و تقریبا اثری از آن باقی نمانده و آنچه که امروزه شاهد آن هستیم، متفاوت از ساختمان اولیه‌ی مسجد است. از مهم‌ترین ویژگی‌های معماری در این مسجد قدیمی، ساخت آن به وسیله‌ی خشت و گل است؛ درواقع این مسجد به‌طور کامل از خشت و گل ساخته شده و همین امر آن را بنایی بی‌نظیر و منحصربه‌فرد ساخته است.
باستان‌شناسان احتمال می‌دهند که مسجد جامع پیش از اسلام، آتشکده بوده است . جالب است بدانید که باستان‌شناسان با درنظر گرفتن آثار باقیمانده‌ی تاریخی، از جمله حضور ساختمانی ساخته شده از گل و خشت آن هم به‌صورت متقاطع، که در طرفین ضلع جنوبی مسجد قرار دارد، احتمال می‌دهند که در دوران ایران باستان و در مکان امروزی مسجد، آتشکده‌ای برپا بوده است که پس از ظهور اسلام در ایران و این منطقه از خاک کشور، آن را به مسجد تبدیل کردهاند.
ویژگی های مسجد جامع ساوه
این اثر تاریخی علاوه بر اهمیت مذهبی، از لحاظ معماری، نقاشی، کاشی‌کاری و نیز تزئینات انجام شده‌ای همچون گچبری بسیار ارزشمند است، چرا که در بنای آن می‌توان سه دوره‌ی تاریخی ساسانیان، قرون اولیه‌ی اسلامی و همچنین دوران پادشاهی حاکمان صفوی را مشاهده کرد. این مسجد کهن که از نخستین مساجد ساخته شده در کشور به‌شمار می‌رود، دارای مساحتی بالغ بر 4 هزار و 200 متر مربع بوده و اثری است باشکوه و بی‌نظیر از هنرنمایی اساتید ایرانی و می‌توان آن را گوهری گرانبها از معماری و تزئینات خاص ایرانی نامید که در صحن، مناره، شبستان‌ها، محراب‌های قدیمی، ایوان‌ها، گنبد، دو محراب از عهد صفوی و دیگر قسمت‌های آن مشاهده کرد
معماری مسجد جامع ساوه
مسجد جامع ساوه مجلل و باشکوه دارای یک صحن بزرگ در جنوب، دو ایوان، یک مناره، چند شبستان، محراب‌های متعدد قدیمی با خطوط کوفی و دو محراب از دوره صفوی با خط ثلث است. محراب آن دارای کتیبه‌های متعدد عمودی و افقی است و روی آن با خطوط ثلث و کوفی سوره‌هایی از قرآن چون سوره اخلاص، قدر و جمعه گچبری شده است.
گنبد خانه
گنبدخانه نیز که از آن به عنوان قدیمی‌ترین بخش مسجد یاد می‌شود، در ضلع جنوبی مسجد ساخته شده و داخل آن محرابی با گچبری زیبا قرار دارد. تصاویری از برگ، گل، بوته، نقوش اسلیمی و ختایی که به دوران صفوی باز می‌گردد. همچنین در حاشیه‌ی محراب این گنبدخانه می‌توان بخشی از سوره‌ی مبارکه‌ی جمعه را مشاهده کرد. گنبد فیروزه‌ای رنگ مسجد جامع را می‌توان از تمام نقاط شهر ساوه به خوبی مشاهده کرد. این گنبد با ارتفاعی برابر با 16 متر و قطری برابر با 14 متر ساخته شده که ارتفاع ساق آن تقریبا 4 متر است و گرداگرد آن مزین به عبارت «بسم‌الله الرحمن الرحیم، لااله الا الله و علیه و توکلت و هو رب العرش العظیم»، است که روی کاشی‌های فیروزه‌ای حک شده است. همچنین در قسمت انتهایی ساقبند، به خط کوفی عبارت «لا اله الی الله، محمد رسول الله، علی ولی الله»، در نواری بسیار زیبا و به عرض 10 سانتی‌متر آن هم روی کاشی معرق اجرا شده است.
مناره
مناره‌ی مسجد، یکی دیگر از بخش‌های مسجد جامع ساوه است که متعلق به دوران سلجوقی است و این بخش از مسجد، به‌عنوان یکی از آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. مناره با ارتفاعی بالغ بر 14 متر و قطری برابر با 3 متر و 500 سانتی‌متر است که سازندگان در داخل آن پله‌هایی به صورت مارپیچ و مزین به نقش‌های متنوع و برجسته تعبیه کردهاند. بخش پایین این مناره‌ی کهن، ساده و بدون هیچ تزئین خاصی است و این در حالی است که هنرمندان ایرانی، بخش بالایی مناره را به نقش‌های آجری زیبا و قابل توجه، مزین کردهاند. مناره‌ی مسجد در زمان احداث به صورت کاملا عمودی و به ارتفاع 30 متر ساخته شده است که به دلیل سیل ایجاد شده از طغیان رودخانه‌ی مزدقان، آسیب دیده و عمود بودن خود را از دست داده است.
قدیمی‌ترین کتیبه‌ی موجود در مسجد جامع ساوه نیز در این بخش قرار دارد که قدمت آن متعلق به سال 504 هجری است که روی آن نام «محمد بن ملک شاه»، حک شده است. برخی از باستان‌شناسان پیشینه‌ی این مناره را قدیمی‌تر از بنای مسجد جامع می‌دانند اعتقاد دارند که بنای مناره به صورت جداگانه و مستقل از بنای مسجد ساخته شده است. کتیبه‌ی موجود در سردر مسجد که به زبان عربی است، نشان‌دهنده‌ی تاریخ تعمیر بنای مسجد جامع در سال 924 هجری قمری و همزمان با دوران سلطنت «شاه اسماعیل صفوی»، است.
ایوان و شبستان
مسجد جامع ساوه دارای دو ایوان وسیع است که در ضلع جنوبی و غربی حیاط قرار دارد. سازندگان این بخش‌ها، نمای بیرونی آن‌ها را با آجر و کاملا هنرمندانه تزئین کردهاند. پیرامون ایوان‌ها نیز شبستان‌ها و حجره‌هایی ساخته شده که از آن‌ها به عنوان محل عبادت و استراحت استفاده می‌شد. دهلیزها و راهروهای بزرگ، این شبستان‌ها را به یکدیگر متصل می‌کند که هر راهرو با عرضی برابر با 3 متر و 500 سانتی‌متر و طول تقریبی 20 متر ساخته شده است. آجرهای چهارگوش نیز کف راهروها را فرش کرده و آن را زیبا و تماشایی ساخته است. در سمت راست ایوان واقع در ضلع غربی مسجد، راه‌پله‌ای کوچک و باریک قرار دارد که درواقع راه ورودی به پشت بام مسجد است. شبستان و راهروها نیز پوشیده از سقفی از گنبدی شکل است که با استفاده از کاهگل، سطح بیرونی آن‌ها پوشیده شده است. حوضی بزرگ نیز در وسط صحن مسجد قرار دارد که دلنشین و دوست‌داشتنی جلوه می‌کند.
مسیر دسترسی
استان مرکزی، شهرستان ساوه. این مسجد در جنوبی‌ترین نقطه شهر ساوه، در انتهای خیابان سلمان ساوجی واقع است.
