مسجد عمادالدوله کرمانشاه جلوه معماری قاجار
گردشگری › آثار تاریخی
- 97/08/24
اسم کرمانشاه که می آید خیلی از ما یاد آثار معروفی مثل طاق بستان و کتیبه بیستون می افتیم، آثاری که در میراث جهانی یونسکو قرار دارند اما این دیار تاریخی آثار جذاب زیادی دارد، کافیست کوله بار سفر بندید و دل به دیدن آثار طبیعی و تاریخی این ناحیه بسپارید تا کرمانشاه را بهتر از قبل بشناسید. در استان کرمانشاه آنقدر مساجد تاریخی از دوره های مختلف وجود دارد که با بازدید از آن ها معماری دوره های مختلف در مقابل چشمانتان نمایان می شوند. یکی از باشکوه ترین و زیباترین مساجد این استان مسجد عمادالدوله است که امروز در بازار شهر کرمانشاه قرار دارد و ساختش به ۱۵۰ سال قبل برمی گردد. مسجد تاریخی عمادالدوله در اواخر قرن 13 هجری قمری و در سال 1285، نزدیک به 150 سال پیش به همت «امامقلی میرزا عمادالدوله»، از والیان و مرزداران منطقه در دوران حکومت قاجاریان احداث شده است.
معماری مسجد عمادالدوله
معماری این مسجد تاریخی تلفیقی از زیبایی هنر دست سازنده و روح معنوی و دینی است که در نگاه اول، نظر گردشگر و بیننده را به خود معطوف ساخته و زبان تحسین و تمجید را می‌گشاید. مسجد به صورت چهار ایوانه و با یک مناره است و از بخش‌های مختلفی از جمله سردر، صحن، ایوان، شبستان ستوندار و حجره‌های متعدد تشکیل شده است و در حال حاضر به‌عنوان حوزه‌ی علمیه‌ی امام صادق (ع)، مورد استفاده قرار می‌گیرد. صحن مسجد با ابعادی تقریبی و برابر با 30 در 24متر ساخته شده که در پیرامون آن ایوان‌ها، حجره‌ها و دهنه‌های متعددی نیز بنا شده است.
حیاط مسجد تقریبا 30 در 24 متر است و در گرداگردش حجره ها و ایوان های زیادی ساخته شده است. با ورود به حیاط بوی تاریخ و آرامش این فضای معنوی را کاملا حس می کنید و با دیدن حوض مستطیلی و زیبا در جلوی سردر مسجد مطمئنا دلتان می خواهد جایی در کنار حوض بنشینید و مدت ها معماری حجره های اطراف را تماشا کنید. این حوض که در میانه صحن مسجد قرار دارد در سال های اخیر ساخته شده و در زیر آن هم زیرزمینی قرار دارد. برای ورود به شبستان اصلی باید به ایوان بخش جنوبی صحن بروید، ایوانی که در مقایسه با دیگر ایوان های مسجد از همه بلندتر و البته جذاب تر است. انگار معماران در طراحی این قسمت از مسجد نهایت هنر خود را به کار برده اند تا اینجا را از همه قسمت های مسجد زیباتر و چشم نوازتر کنند. تماشای بادقت تزئینات این ایوان را از دست ندهید گوشه ای بایستید و دقایقی مبهوت هنر هنرمندان آن زمان شوید و روح هنر دوستتان را راضی کنید. کفپوش این ایوان از سنگ مرمر است و روی کاشی کاری های ایوان کتیبه ای به چشم می خورد که اسم پادشاه وقت و تاریخ ساخت مسجد بر روی آن است.
در ضلع پشتی این ایوان درگاهی هست که کافیست از آن عبور کنید تا به شبستان مستطیلی شکل برسید. این شبستان 14 ستون آجری دارد که طاق و گنبد بر روی آن است. دیوارهای این قسمت از مسجد فقط آجرکاری ساده است و تزئینات خاصی ندارد اما گنبد جانبی محراب که در همینجا قرار دارد تزئینات چشم نوازی شده است. به قسمت میانی ضلع جنوبی شبستان که بروید محرابی را می بینید که کاشی کاری هایش جالب توجه است. در اینجا ستون هایی با مقطع های مربعی هست که با بریده شدن گوشه هایش به شکل هشت ضلعی های زیبا درآمده اند. سنگ مرمری زیبا کف مسجد را پوشانده و وجود روزنه هایی در راس شبستان، مسجد را با نور طبیعی روشن کرده است. به قسمت شمالی صحن مسجد که بروید ایوانی کوتاه را می بینید که در بالای آن برج ساعت زیبایی وجود دارد. در قسمت غرب و شرق این ایوان کوتاه دو ایوان دیگر هم هست که قرینه بودن آن ها جذابیت خاصی را به وجود آورده است. در پیرامون این ایوان ها چیزی که بیشتر از همه به چشم می خورد وجود حجره های گوناگون است که کاشی کاری های جذاب آن ها را در خور تحسین کرده اند. در کتیبه ای که در ایوان جنوبی مسجد است این طور آمده که هزینه های ساخت این مسجد را شخصی به اسم عمادالدوله که در آن زمان حاکم کرمانشاه بود تقبل کرده برای همین هم اسم مسجد، عمادالدوله شده است.
شبستانی که طاق و گنبد آن روی 14 ستون آجری در میان و دیوارهای جانبی قرار گرفته است. سازندگان این بخش از مسجد عمادالدوله، آجرکاری ساده‌ای را برای دیوارها و سطوح پوشش بنا درنظر گرفته و اجرا کرده‌اند و آن‌ها را بدون تزئینات ویژه‌ای بنا کرده‌اند. این در حالی است که گنبد جانب محراب در همین قسمت از مسجد بهره‌مند از تزئینات و زیباسازی است. محرابی در بخش میانه‌ی ضلع جنوبی شبستان به چشم می‌خورد که با تزئینات کاشی‌کاری زیبا و هنرمندانه‌ای نظر بازدیدکنندگان را به خود جلب می‌سازد. ستون‌ها نیز با مقطع‌های مربعی شکل به ابعاد 80 در 80 سانتی‌متر ساخته شده که سازندگان گوشه‌های آن را بریده و به این ترتیب در ساقه به صورت یک هشت ضلعی زیبا و تماشایی خودنمایی می‌کند. کف و ازاره بنای مسجد نیز با پوششی از سنگ مرمر دیدنی و زیبا جلوه می‌کند. از نکات جالب و ویژه در مورد شبستان، تامین روشنایی آن است که با طراحی روزنه‌هایی که در راس پوشش شده است، ایجاد می‌شود.
در بخش شمالی صحن مسجد، می‌توان شاهد ایوانی کوتاه بود که برج ساعتی بر فراز آن تعبیه شده است. همچنین در دو ضلع غربی و شرقی این ایوان کوتاه، دو ایوان آن هم به صورت قرینه از یکدیگر ساخته شده است. حجره‌های متعددی را می‌توان در اطراف و گرداگرد این ایوان‌ها مشاهده کرد که از تزئینات کاشی‌کاری زیبا و تحسین‌برانگیزی برخوردار است. این تزئینات در نمایی که به سمت صحن ایوان‌ها نیز قرار دارد، انجام شده است. در بخش میانه‌ی صحن مسجد، حوضی قرار گرفته است که ساخت آن مربوط به دوران اخیر و از بخش‌های جدید این بنای تاریخی محسوب می‌شود.
در بخش زیرین حوض، زیرزمین یا سردابه‌ای ساخته شده است که امروزه طلاب از این مکان برای انجام ورزش بهره می‌برند. با توجه به کتیبه‌ای که در ایوان جنوبی مسجد قرار دارد، تمامی هزینه‌ی ساخت مسجد توسط شخص عمادالدوله حاکم وقت کرمانشاه تامین و پرداخت شده است و سازندگان برای این مسجد تاریخی، دو ورودی یکی ورودی اصلی و دیگری ورودی فرعی طراحی و بنا کرده‌اند. یکی از این ورودی‌ها در راسته‌ی زرگرها است که درواقع همان ورودی اصلی مسجد است و ورودی دیگر نیز در راسته‌ی بزازان قرار دارد. راسته‌ای که به چهار سوق بازار کرمانشاه منتهی می‌شود.
دروازه‌ای از حرم مطهر حضرت علی (ع) در مسجد عمادالدوله
یکی از مهم‌ترین نکات در مورد مسجد عمادالدوله، حضور دروازه‌ای از حرم مطهر حضرت علی (ع) است که به دلیل قرارگیری آن در این مسجد، احترام و ارزشی خاص و مثال‌زدنی را در بین مردم مخصوصا مردم بازار قدیمی شهر، کسب کرده است. «قاپی شاه نجف» یا «بقای شاه نجف»، نامی است که این دروازه‌ی متعلق به دوران حکومت صفویان به آن شهرت یافته و به دلیل حضور آن در مسجد و تعلق خاطری که بازاریان و مردم اهالی به آن دارند، با وجود مساجد دیگری در مجاورت آن، همچنان نماز جماعت باشکوه و با جمعیت قابل توجهی، برگزار می‌شود. به نظر می‌رسد که بانی پس از نصب این درب ارزشمند، دربی از جنس نقره به آستانه‌ی مقدسه‌ی علوی، اهدا می‌کند. البته ناگفته نماند که این در چوبی در دوران اخیر به گونه‌ای کاملا نامتعارف و غیراصولی رنگ‌آمیزی شده است.
موقعیت مسجد عمادالدوله
موقعیت قرارگیری مسجد عمادالدوله در عصر حاضر به‌گونه‌ای است که با توجه به تغییرات متعددی که در بافت شهر در دوران مختلف تا به امروز صورت گرفته است، همچنان به عنوان یکی از مناطق مهم و قابل توجه کرمانشاه محسوب می‌شود؛ دلیل این امر نیز به دلیل حضور این مسجد تاریخی در مرکز شهر، نزدیک به بازار و نیز به دلیل قرارگیری در مجاورت بازار سنتی شهر است. همچنین این مسجد از قسمت شرقی به بازار زرگرها، از سمت غربی به محله‌ی گمرک، از شمال به مسجد جامع و اداره‌ی اماکن و از جهت جنوبی به بازار بزازان محدود می‌شود.
مسجد عمادالدوله کرمانشاه، یکی از عمارات کهن و از میراث ارزشمند و باشکوه ایران‌زمین است که در ساخت آن نکات قابل توجهی به لحاظ محیط زیست و اقلیم، محل قرارگیری و احداث آن با توجه به شرایط اقلیمی، ایجاد بخش‌هایی در ساخت بنا جهت ایجاد طراوت و پاکی، توجه به جنبه‌های اقتصادی، توجه به رونق کسب و کار، توجه به فرهنگ و جنبه‌های اعتقادی مردم و در نهایت اهمیت دادن به اجتماع و هنجارهای حاکم بر آن، درنظر گرفته شده است. همین مسئله مسجد عمادالدوله کرمانشاه را همانند بسیاری از آثار تاریخی و بناهای تاریخی ایران‌زمین در گروه بناهایی با معماری پایدار قرار گیرد.
