مسجد تاریخانه دامغان استان سمنان از مساجد صدر اسلام
گردشگری › آثار تاریخی
- 98/01/17
تاریخانه دامغان
مسجد «تاریخانه» دامغان که قدمت آن به قرن دوم هجری شمسی بر می‌گردد با قدمتی دو هزار ساله در شهر دامغان، معروف به شهر صد دروازه واقع شده است. مسجد «تاریخانه» دامغان یکی از نخستین مساجد ایران و جزو قدیمی ترین بناهای صدر اسلام است که قدمت آن بین سال 130 تا 170 هجری قمری دانسته‌اند،تاریخانه دامغان یکی از کهن ترین بناها در شیوه خراسانی است و جزء نخستین مساجد ایران است که در فضای آن مناره ساخته شده است.در وجه تسمیه این بنا گفته‌می‌شود که «تاری» به معنای خداست و «تاریخانه» یعنی خدای خانه.
معماری تاریخانه دامغان
پلان این مسجد عبارتست از یک حیاط مربع شکل در سمت قبله یک تالار ستون دار و در سه سمت دیگر یک ردیف رواق. تالار ستون دار آن در حال حاضر دارای هفت ناو طولی و سه ناو عرضی است و ناو وسطی آن عریض تر و رفیع تر از ناوهای طرفین است و شامل محراب می باشد. عده ای سبک معماری مسجد را عربی می دانند و ساخت آن را مشابه مسجد مدینه عنوان نموده اند اما آثار به جای مانده از ستون های یک کاخ ساسانی در نزدیکی دامغان شباهت بسیار زیادی با ستونهای مسجد تاریخانه دارد.
در این مسجد ستون‌هایی مدور قرار دارد که با آجرهایی به طول 35 و به عرض 34 و 7 سانتی‌متر ساخته شده و به نام «چهل ستون» معروف است. تعداد ستون‌ها 26 عدد می‌باشد که 18 ستون آن در یک طرف و 5 ستون در سمت دیگر و 3 ستون در مقابل قرار گرفته است.
مناره مسجد تاریخانه دامغان
مناره اولیه مسجد تاریخانه در داخل مسجد بوده که تخریب گردیده و در ساخت آن از خشت استفاده شده بود و پلان آن با توجه به نقشه آندره گدار، مربع شکل بوده است. مناره کنونی مسجد تاریخانه در جنب مسجد بنا شده و مانند برخی دیگر از ابنیه استان سمنان به دستور ابو حرب بختیاربن محمد حاکم ایالت قومس در دوران غزنویان ساخته شده است. این مناره سکو ندارد و مستقیما" از روی زمین و با محیط دایره ایجاد شده و هر چه به ارتفاع مناره اضافه می گردد از قطر آن کاسته می شود.
مناره دارای 26 متر ارتفاع و 86 پله است. نقوشی از آجر در روی منار هست که به منزلهٔ نما و تزیین آن محسوب می‌شود.در طی قرون، تاریخانهٔ دامغان بارها مرمت و بازسازی شده است. مناره‌ای آجری در عهد سلجوقیان به این مجموعه اضافه شده است. طبق کتیبهٔ کوفی مسجد، مناره به همت بختیاربن محمد، در قرن پنجم هجری احداث و به مجموعهٔ تاریخانه الحاق شده است.ارتفاع این منار در قدیم بیشتر بوده و گویا در اثر زلزله قسمتی از بالا و کلاهک آن فروریخته است، بانی این منار بختیار بن محمد حاکم ایالت قومس و ممدوح منوچهری دامغانی است که منار مسجد جامع سمنان نیز از بناهای وی به شمار می‌رود. طاق‌های این ساختمان به مرور زمان فرو ریخته بوده که از محل وجوه جمع‌آوری شده از مردم شهر با خشت خام بر طاق‌های مزبور سقف زده اند.
