نحوه تشخیص تنبلی چشم کودکان و درمان آن
پزشکی و سلامت › پزشکی
- 97/09/30
هر چند تنبلی چشم یکی از شایع ترین علل کاهش بینایی در کودکان است، اما خوشبختانه ایران یکی از پیشرفته‌ترین کشور‌ها در درمان بیماری‌های چشم کودکان است. غربالگری‌های بموقع و صحیح باعث شده متخصصان کشور ما بتوانند با تشخیص بموقع، بیماری‌های چشم کودکان را درمان کنند و در عرصه بین‌المللی جایگاه شایسته‌ای در این زمینه به دست آورند.مهم‌ترین موضوع در بیماری‌های چشم کودکان معاینه چشم آنها در زمان مناسب است. طلایی‌ترین زمان برای این معاینات از بدو تولد تا چهارسالگی است. طی این معاینات قبل از بروز علائم ظاهری، چشم پزشک تنبلی چشم را بر اساس اختلاف قدرت بینایی بین دو چشم یا ضعف بینایی هر دو چشم تشخیص می‌دهد. البته ضعف بینایی در یک چشم همیشه به معنای تنبلی چشم نیست و گاهی این مشکل با تجویز عینک و استفاده درست از آن اصلاح می‌شود.
وی معاینات لازم را چنین دسته‌بندی می‌کند: در بدو تولد نوزاد باید با معاینات پزشکی دقیق مطمئن شویم نوزاد به بیماری آب مروارید مبتلا نیست. در صورت سلامت چشم نوزاد معاینه بعدی چشم او باید بین 3 تا 6 ماهگی انجام شود، تا در صورت وجود اختلال، درمان بموقع انجام گیرد.
مرحله بعدی معاینات که بسیار مهم به‌نظر می‌رسد هنگامی است که کودکان علائم را می‌آموزند و می‌توانند آنچه می‌بینند بیان کنند. در واقع بین سنین 3 تا 4 سالگی، زمان مناسبی برای بررسی دقیق‌تر چشم کودکان است. بعد از سن 5 سال دیگر معاینات چشم پزشکی مانند بالغین انجام می‌شود.
هرچند امروزه فراهم شدن امکان دسترسی آسان به چشم پزشک برای عموم مردم و افزایش آگاهی والدین باعث شده تنبلی چشم در همان مراحل ابتدایی تشخیص داده شود، اما بهتر است بدانید اگر تنبلی چشم اصلاح نشود مشکلات زیادی برای کودک به‌وجود می‌آید که از میان مهم‌ترین آنها می‌توان به کاهش بینایی دائمی در چشم تنبل و حتی نابینایی و از بین رفتن دید عمق اشاره کرد. این درحالی است که این عارضه کامل درمان پذیر است.
معمولاً برای درمان تنبلی چشم، با بستن چشم سالم از کودک خواسته می‌شود تنها با چشم تنبل ببیند. هرچند بستن چشم سالم دائمی نیست و در زمان‌های مشخص باز می‌شود، اما با این کار مغز وادار به دیدن با چشم تنبل می‌شود. زمان این درمان به شدت مشکل بستگی دارد و ممکن است گاهی چند هفته یا چند ماه طول بکشد.
اما در برخی موارد هم این اختلال به‌دلیل عیوب انکساری است که در چنین شرایطی پزشک با تجویز عینک تلاش می‌کند تنبلی چشم را درمان کند. در مواردی هم برای درمان تنبلی چشم از بوتاکس استفاده می‌شود و در نهایت برای افرادی که به این درمان‌ها پاسخ مثبت نمی‌دهند از عمل جراحی استفاده می‌شود، جراحی کمک می‌کند دو چشم با هم کار کنند و باعث ایجاد دید عمق می‌شود. برخلاف تصور عموم این عمل‌های جراحی بسیار ساده هستند و شانس موفقیت در آنها نیز بسیار زیاد است.
معمولاً بینایی تا سن 10 سالگی کامل می‌شود، بنابراین در صورتی که چشم تنبل در سنین کمتر از 10 سال درمان نشود، چشم بیمار دیگر به درمان پاسخ مناسب نخواهد داد و بینایی او بشدت تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.
عضو انجمن چشم پزشکان ایران توصیه می‌کند: والدین باید از همان بدو تولد معاینات چشم کودکشان را جدی بگیرند و در صورت وجود مشکل دستورات پزشک را بدرستی انجام دهند. گاهی ممکن است روند درمان نیازمند صرف زمانی طولانی باشد از این‌رو والدین نباید پشتکار و حوصله خود را از دست بدهند. آنها باید همواره کودک را به انجام دقیق دستورات پزشک تشویق کنند.
علائم تنبلی چشم
چشمی که به سمت داخل یا خارج انحراف دارد
چشم‌هایی که به نظر هماهنگ کار نمی‌کنند
دید عمقی ضعیف
دوبینی یا بستن یکی از چشم‌ها
کج کردن سر
نتایج غیرعادی در معاینات بینایی
گاهی اوقات، تنبلی چشم، بدون معاینه مشخص نمی‌شود.
زمان مراجعه کودکان به چشم پزشکی برای تنبلی چشم
اگر طی هفته‌های نخست تولد فرزندتان متوجه انحراف چشم او شُدید، به پزشک مراجعه کنید. اگر سابقه‌ی خانوادگی در انحراف چشم، آب مروارید دوران کودکی یا دیگر مشکلات چشمی داشته‌اید، معاینه‌ی بینایی اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.
برای همه‌ی کودکان معاینه‌ی کامل چشم بین سنین 3 تا 5 سال توصیه می‌شود.
دلایل تنبلی چشم
تنبلی چشم به دلیل تجربه‌های بینایی غیرعادی در دوران خردسالی به وجود می‌آید که مسیرهای عصبی موجود بین لایه‌ی نازکی از بافت پشت چشم (شبکیه) و مغز را تغییر می‌دهند. چشم ضعیف‌تر، سیگنال‌های بصری کمتری دریافت می‌کند. توانایی چشم‌ها در کار هماهنگ کم کم کاهش پیدا کرده و در نهایت مغز مانع سیگنال‌های ورودی از چشم ضعیف شده و یا اصلا آنها را نادیده می‌گیرد.
عدم تعادل عضلانی (استرابیسم):
شایع‌ترین دلیل تنبلی چشم، عدم تعادل ماهیچه‌هایی است که چشم‌ها را در خود جای داده‌اند. این عدم تعادل می‌تواند باعث برگشتن چشم‌ها به سمت داخل یا خارج شده و از حرکت هماهنگ آنها جلوگیری کند.
تفاوت در وضوح دید بین چشم ها (شکست نامتقارن):
تفاوت قابل توجه بین صدور فرمان در هر یک از چشم‌ها، که اغلب به علت دوربینی و گاهی اوقات هم نزدیک‌بینی یا نقص روی سطح چشم (آستیگماتیسم) به وجود می‌آید، ممکن است منجر به تنبلی چشم شود. برای رفع این نوع مشکلات، معمولا عینک یا لنز تجویز می‌شوند. در برخی کودکان، تنبلی چشم به علت ترکیب انحراف چشم (استرابیسم) و عیوب انکساری (شکست) به وجود می‌آید.
عوارض عدم درمان تنبلی چشم
اگر تنبلی چشم درمان نشود، ممکن است منجر به از دست دادن کامل بینایی شود. تنبلی چشم منجر به از دست دادن دائمی بینایی در 2/9 درصد از بزرگ‌سالان می‌شود.
تشخیص تنبلی چشم
چشم‌پزشک معاینه‌ی دقیقی انجام می‌دهد. عملکرد چشم‌تان، انحراف احتمالی چشم‌ها، تفاوت دید و یا ضعف بینایی در هر دو چشم را بررسی می‌کند. عموما از قطره‌ی چشم برای گشاد کردن مردمک چشم‌ها استفاده می‌کنند. این قطره‌های چشم باعث تاری دید می‌شوند که معمولا از چند ساعت تا یک روز به طول می‌انجامد.
درمان تنبلی چشم
شروع درمان تنبلی چشم در دوران کودکی، بسیار اهمیت دارد. در این دوران ارتباطات پیچیده‌ی بین چشم و مغز در حال شکل‌گیری هستند. بهترین نتایج زمانی به دست می‌آیند که درمان پیش از سن 7 سالگی آغاز شود، البته نیمی از کودکان و نوجوانانی که بین سنین 7 تا 17 سال هستند هم واکنش مثبتی به درمان نشان می‌دهند.
عینک تصحیح کننده:
عینک یا لنزی که بتواند مشکلاتی هم‌چون نزدیک‌بینی، دوربینی و آستیگماتیسم را که منجر به تنبلی چشم می‌شوند، تصحیح کند.
پچ چشم یکی از روش های درمان تبلی چشم:
فرزندتان باید از پچ روی چشم قوی‌تر استفاده کند تا چشم ضعیف‌تر را شبیه‌سازی نماید. عموما پچ چشم به مدت دو تا شش ساعت در روز استفاده می‌شود.پچ روی چشم سالم قرار می‌گیرد و باعث می‌شود کودک از چشم ضعیفش بیشتر استفاده کند.
فیلترهای نیمه شفاف:
این فیلتر مخصوص روی لنزهای عینکِ چشم قوی‌تر قرار می‌گیرد. در نتیجه چشم قوی‌تر را تار کرده و مانند پچ چشم، برای شبیه‌سازی چشم ضعیف‌تر به کار می‌رود.
قطره ی چشم:
هفته‌ای دو بار قطره‌ی چشمی از دارویی با نام آتروپین (ایزوپوتو آتروپین) می‌تواند بینایی را در چشم قوی‌تر به طور موقت تار کند. این امر کودک شما را تشویق می‌کند تا از چشم ضعیف‌ترش استفاده کند و جای‌گزینی برای پچ محسوب می‌شود. عوارض جانبی این دارو حساسیت به نور است.
جراحی:
اگر چشمان کودک‌تان چپ یا منحرف شوند، احتمالا پزشک جراحی عضلات چشم را توصیه می‌کند. اگر فرزندتان افتادگی پلک یا آب مروارید داشته باشد هم ممکن است به جراحی نیاز باشد.
درمان‌های مبتنی بر فعالیت هم‌چون طراحی، انجام پازل‌ها و بازی‌های کامپیوتری هم رایج هستند. تأثیر اضافه کردن این فعالیت‌ها به درمان‌های دیگر، هنوز اثبات نشده است.
برای بیشتر بچه‌هایی که تنبلی چشم دارند، درمان مناسب، دید او را بین چند هفته تا چند ماه بهبود می‌بخشد. دوره‌ی درمان ممکن است از شش ماه تا دو سال به طول بینجامد.
فرزندتان باید برای بازگشت تنبلی چشم هم تحت‌نظر باشد. در 25 درصد از کودکانی که تنبلی چشم‌شان رفع شده، ممکن است این بیماری دوباره بازگشت کند. در این صورت درمان باید دوباره آغاز شود.
