بیماری سل و علائم آن
پزشکی و سلامت › پزشکی
- 97/09/19
سل یك بیماری عفونی واگیردار می باشد . بیماری سل از سال های بسیار دور وجود داشته و افراد بسیار مشهوری نیز در دنیا به این بیماری مبتلا شده اند. این بیماری از قدیم در كشور ما شناخته شده بود. در گذشته به اشتباه تصور می كردند كه نفرین كسی و یا شدت غم و غصه علت اصلی ابتلا به بیماری سل است.در كتاب های غربی به این بیماری توبركولوز (Tuberculosis) و به اختصار «تی بی» (TB) گفته می شود. بیماری سل یكی از مهمترین بیماریهای عفونی قرن حاضر می باشد كه توانائی درگیر نمودن كلیه ارگان های بدن را دارد ولی ریه ها بیشتر به سل مبتلا می شوند.
عامل بیماری سل چیست ؟
میكروبی میله ای شكل (شبیه مداد) و بسیار كوچك وارد بدن شما شده كه تنها توسط میكروسكوپ دیده می شود. به این میكروب میله ای شكل «باسیل سل» می گویند . باسیل سل چون بسیار كوچك می باشد ، به راحتی در هوا شناور می ماند . چون عامل این بیماری میكروب می باشد ، لذا ممكن است این بیماری از شما به افراد سالم منتقل گردد.
سل چگونه از بیمار به فرد سالم منتقل می شود ؟
میكروب سل به صورت ذرات ریز وارد هوا شده و نظیر سرماخوردگی منتقل می شود . این ذرات در صورتی كه مبتلا به سل ریوی باشید توسط سرفه ،عطسه ، صحبت ، خنده و یا فریاد شما ، ایجاد و در هوا پخش می شوند
بیماری سل ریوی معمولاً بر ریه‌ها تأثیر می‌گذارد؛ اما در حدود یک‌سوم افراد آلوده، به‌ویژه افرادی که مبتلابه HIV ایدز هستند، بیماری مناطق دیگری از بدن را درگیر می‌کند. اندام‌های رایج مبتلابه عفونت شامل گره‌های لنفاوی، غشاهای مغز (مننژ)، مفاصل، کلیه‌ها و غشای پوشش‌دهنده اندام‌های گوارشی (پریتون) می‌باشند.
باکتری مولد بیماری سل با فرد از طریق هوا پخش می‌شود. باکتری‌ها در قطره‌ای از ترشحات هستند که هنگام سرفه یا عطسه شدن از دهان یا بینی فرد خارج می‌شوند. یک‌بار مواجهه با افرادی که مبتلابه سل هستند به‌احتمال‌زیاد باعث ایجاد عفونت در فرد مورد مواجهه قرارگرفته نمی‌شود. مواجهه تکراری یا طولانی‌مدت معمولاً برای ایجاد عفونت و متعاقب آن ایجاد بیماری سل ضروری است. تماس با فرد مبتلابه سل و یا به اشتراک گذاشتن ظروف به عفونت منتهی نخواهد شد، زیرا باکتری تنها زمانی که به ریه‌ها استنشاق می‌شود، ریه‌ها را آلوده می‌کند. هنگامی‌که عفونت اتفاق می‌افتد، یک قطره پرشده از باکتری به عمیق‌ترین قسمت ریه که در آن باکتری‌ها تکثیر می‌شوند و از طریق بدن گسترش می‌یابند می‌رود. در این مرحله، سیستم ایمنی معمولاً می‌تواند از تکثیر هرچه بیشتر باکتری‌ها جلوگیری کند، اما معمولاً نمی‌تواند آن‌ها را به‌طور کامل از بین ببرد.بیماری یا بهتر بگوییم آلودگی به عامل بیماری سل معمولاً در این حالت غیرفعال یا در حالت سکون باقی می‌ماند. افراد مبتلابه سل خارج رویه‌ای معمولاً نشانه‌ای ندارند. TB غیرفعال را می‌توان با یک آزمایش پوستی خاص یا آزمایش خون تشخیص داد.
علائم بیماری سل
اکثر افراد مبتلابه سل، بیماری غیرفعال دارند که نشانه‌هایی را در فرد آلوده ایجاد نمی‌کند. در این افراد یک آزمایش پوستی برای سل (که به‌عنوان آزمایش پوستی PPD شناخته‌اند و با “پروتئین پاک‌شده مشتق شده” انجام می‌پذیرد) نتایج مثبتی را طی سه ماه پس از عفونت نشان می‌دهد. هنگامی‌که در فرد PPD مثبت است، معمولاً در طول زندگی آلودگی به عامل بیماری مثبت باقی می‌ماند. در میان افراد مبتلا به بیماری سل، علائم بر اساس نوع بیماری متفاوت است:
سل ریوی اولیه: بعضی از افراد، به‌خصوص کودکان کم سن و سال مبتلابه این نوع سل، هیچ علامتی ندارند جز تب و خستگی.
سایر علائم این بیماری عبارت‌اند از:
سرفه کردن
درد قفسه سینه
تعریق شبانه
اشتهای کم
مشکلاتی در افزایش وزن.
تب
ضعف
احساس عمومی بیماری در فرد
سردرد
مشکلات در بینایی
تورم غدد لنفاوی
مفاصل دردناک
توده های اسکروتال
بثورات پوستی
درد شکمی
معمولاً سرفه نیز وجود دارد که درنهایت باعث ایجاد تغییر رنگ درمخاطی می‌شود. همان‌طور که بیماری پیشرفت می‌کند، افراد ممکن است سرفه کنند (گاهی اوقات در مقداری زیاد)، دچار تنگی تنفس و درنهایت مشکلات تنفسی شدید شوند.
افراد مبتلابه سل ریوی فوقانی ممکن است دارای گراف اشعه ایکس قفسه سینه طبیعی و لکه‌های منفی و کشت خلط منفی باشند. در این موارد، سایر روش‌ها برای کمک به تشخیص کاربرد خواهند داشت ازجمله:
یک آزمایش خون به نام QuantiFERON-Tb Gold
تهیه کشت از دیگر مایعات بدن (مانند ادرار یا مایع از فضای اطراف ریه)
بیوپسی بافت برای پیگیری تغییرات مشخصی که با سل مرتبط است
نمونه‌هایی که با استفاده از PCR (واکنش زنجیره‌ای پلیمریزاسیون) آنالیز خواهند شد.
پیشگیری از بیماری سل
در کشورهای درحال‌توسعه با میزان بالای شیوع بیماری سل، یک واکسن در برابر این بیماری اغلب در هنگام تولد برای نوزاد تزریق می‌شود. واکسن به‌طورمعمول در کشورهای اروپایی و اکثر کشورهای اروپایی استفاده نمی‌شود زیرا خطر انتقال در این کشورها کم است و واکسن چندان مؤثر نیست.
افراد مبتلابه آزمایش پوستی مثبت برای TB (PPD) که هرگز دارویی را دریافت نکرده‌اند برای جلوگیری از فعال شدن TB باید داروی ایزو نیازید (INH) را تا ۹ ماه مصرف کنند. همچنین افراد مبتلابه عفونت HIV که در مناطقی از دنیا زندگی می‌کنند که دارای میزان بالایی از بیماری سل هستند، باید تشویق به مصرف ایزو نیازید شوند حتی اگر دارای PPD منفی باشند.
درمان بیماری سل
پزشکان معمولاً با داروهای ترکیبی از چهار نوع دارو مانند ایزو نیازید (INH)، ریفامپین (ریفادین، ریمکتان، ریفامپسین)، پیرازینامید (pms-pyrazinamide، tebrazid) و ethambutol (myambutol) درمان می‌شوند. این ترکیب درمان اولیه خط اول است. درمان معمولاً 6 ماه یا بیشتر طول می‌کشد. بسیار مهم است که این داروها را طبق تجویز دارو مصرف کنید تا از بروز باکتری‌های مقاوم به دارو جلوگیری شود. همچنین مهم است که تمام مخاطبین نزدیک شمارا برای بیماری سل بررسی کنند، بنابراین اگر آن‌ها آلوده شوند، می‌توانند درمان شوند.
سویه‌های سل مقاوم به ایزونیازید و ریفامپین (دو داروی مه بیشترین اثر را در میان آنتی‌بیوتیک‌های سل دارند)، مقاوم به چندین دارو (MDR-TB) می‌باشند. برای درمان MDR-TB، بیماران باید ترکیبی از داروهای خط دوم را مصرف کنند: اتونامید (Trecator-SC)، مکسفلوکساسین (Avelox)، لووفلوکساسین (Levaquin)، سیکلوسیرین (سرموسین)، کانامین سین (Kantrex) و دیگر موارد. این داروها احتمالاً باعث عوارض جانبی از داروهای خط اول می‌شوند. همچنین آن‌ها به‌اندازه داروهای قبلی مؤثر نیستند، بنابراین آن‌ها باید تا دو سال مصرف شوند.
سویه‌های مقاوم در برابر داروها سل (XDR-TB) در بسیاری از کشورها در سراسر جهان شناسایی‌شده است. این‌گونه ها مقاوم به ایزونیازید، ریفامپین، خانواده داروهای آمینوگلیکوزید (مانند کانامینوسین) و خانواده داروهای کینولون (مانند لووفلوکساسین و مکسیفلوکساسین) هستند. درمان XDR-TB بسیار دشوار است و گاهی اوقات، جراحی برای از بین بردن بخش بیمار از ریه ضروری است.
درگذشته احساس می‌شد که TB مقاوم در برابر دارو در کشورهای درحال‌توسعه غیرقابل درمان است، زیرا داروهای خط دوم بیش‌ازحد گران هستند و هزینه‌ای بالغ‌بر 15000 دلار برای هر نفر در سال دارند. در حال حاضر این داروها را می‌توان از طریق سازمان بهداشت جهانی (WHO) به‌اندازه ۵ درصد از هزینه‌های اولیه دریافت کرد. برنامه‌های درمان در بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه آغازشده است.
چه موقع برای تشخیص بیماری سل به پزشک مراجعه نماییم
اگر سرفه، تب، کاهش وزن، غدد تورم، عرق شبانه یا سایر نشانه‌های سل در شما وجد داشت، با پزشک خود تماس بگیرید. شما همچنین اگر شما در مواجهه با افراد مبتلابه سل ریوی هستید باید با پزشک خود تماس بگیرید، یا در مورد اینکه آیا شما اغلب به کشورهای درحال‌توسعه سفر می‌کنید یا در محیطی که خطر ابتلا به سل را بالا می‌برد، مانند یک مرکز یا موسسه پزشکی، از پزشک خود در موردنیاز خود به آزمایش معمول PPD بپرسید.
