اصطلاحات آزمایشگاهی
پزشکی و سلامت › پزشکی
- 97/08/14
انواع آزمايشات
آزمايشات روتين شامل
1- آزمايش خون:CBC_FBS_BS_Hb-HCT_PLT-PT-PTT-Cholestrol_Fb-Cr- BUN-Na-K-Ca-LDL-HDL-
2- آزمايش ادرار:,UA-UC
3-آزمايش مدفوع:گاياگ و کشت مدفوع
ساير آزمايشات غير روتين است و در مورد بيماران خاص استفاده مي شود شامل
4- آزمايش مغز نخاع
5-آزمايش خلط
6- آزمايش کشت تراشه
7- ساير آزمايشات
حروف اختصاصي در هر آزمايش
FBS قند خون ناشتا
MCHC غلظت متوسط همو گلوبين
WBC شمارش گلبول هاي سفيد
RBC شمارش گلبول هاي قرمز
HB همو گلوبين
HC هماتو کريت( درصد گلبول هاي قرمز در خون )
HCV حجم متوسط گلبول هاي قرمز
HCH مقدار متوسط همو گلوبين در گلبول هاي قرمز
R.D.W ضريب تغييرات اندازه گيري گلبول هاي قرمز
PLT شمارش پلاکت ها
PTE در صد پلاکت ها
MPV حجم متوسط پلاکت ها
MCH وزن متوسط هموگلوبين
MCV حجم متوسط هموگلوبين
M/E نسبت سلول هاي زاينده گلبول سفيد به قرمز
RDW پهناي گلبول قرمز در منحني
UA تجزيه کامل ادرار ( PH،رنگ ،بو،توده هاي متراکم )
TGs تري گليسيريد ( چربي که باعث رسوب در رگ هاو عروق مي شود )
HCG تست حاملگي
FSB آزمايش قند خون
انواع آزمايش هاي خون
RBC
RBC مخفف کلمه سلول قرمز خون است. اين سلولهاي قرمز يا همان گلبولهاي قرمز، در واقع اصلي‌ترين قسمت خون و عامل رنگ قرمز آن هستند. خود اين رنگ قرمز به دليل وجود ماده‌اي به نام هموگلوبين است که کمک ميکند گلبول قرمز، اصلي‌ترين وظيفه خود يعني حمل و نقل اکسيژن و دي‌اکسيدکربن را انجام دهد. به طور خلاصه ميشود گفت گلبولهاي قرمز وسيله حمل و نقل اکسيژن از ريه به بقيه سلولهاي بدن هستند.مقادير طبيعي: بين ۷/۴ تا ۱/۶ ميليون در هر ميکروليتر خون. اين عدد براي خانم‌ها مقداري کمتر و در کودکان مقداري بيشتر است
نکته:
گلبول قرمز به طور طبيعي بعد از توليد در مغز استخوان ۱۲۰ روز در خون زندگي ميکند و در آخر عمر خود خرد ميشود و به عناصر سازنده‌اش تبديل ميشود
مقدار RBCها در طي بارداري به طور طبيعي کمي کمتر نشان داده ميشود چون حجم مايع خون افزايش پيدا کرده است
عدد RBC در واقع مقدار دقيق گلبولهاي قرمز در ۱ميلي‌ليتر خون محيطي است
بسته به آزمايشگاه و نوع کيت مورد استفاده، ممکن است مقياس شمارش اين سلول فرق کند
خوردن داروهايي مثل کلرامفنيکل هم باعث کاهش RBC ميشود
HCT
هموتوکريت يا HCT هم يکي از مقادير اندازه‌گيري گلبول قرمز است. به طور کلي «هم» به معني آهن است و هر جا در هر کلمه‌اي آمد حتما آن کلمه ارتباطي با گلبول قرمز دارد. هماتوکريت درصدي از حجم کلي خون است که از گلبول قرمز ساخته شده و با اندازه‌گيري قسمت قرمز رسوب خون در لوله آزمايش نسبت به کل ارتفاع خون اندازه‌گيري ميشود. به خاطر بيماريها و شرايط مختلفي که ميتوانند اندازه‌گيري RBC و Hgb را با اشکال مواجه کنند، HCT هم اندازه‌گيري ميشود تا به طور مستقيم نشاندهنده اندازه هموگلوبين و گلبول قرمز در خون باشد. اين عدد معمولا با درصد نشان داده ميشود. مقادير طبيعي: اعداد بين ۴۲ تا ۵۲ درصد براي آقايان و ۳۷ تا ۴۷ درصد براي خانم‌ها نرمال به حساب مي‌آيد. در خانم‌هاي باردار درصد بالاتر از ۳۳ طبيعي است
محدوده خطر: HCT بالاتر از ۶۰ درصد و پايين‌تر از ۱۵ درصد بايد باعث نگراني پزشک شود
نکته:
بيماري‌هايي که باعث به وجود آمدن شکل‌هاي غيرطبيعي گلبول قرمز ميشوند (مثل بيماري گلبول قرمز داسي‌‌شکل) مقدار HCT را تغيير مي‌دهند
وقتي مقدار گلبول سفيد به شدت بالا باشد بر مقدار HCT موثر است
در صورت طبيعي بودن اندازه‌هاي گلبول قرمز، مقدار هماتوکريت ۳ برابر هموگلوبين است
هماتوکريت را نبايد بلافاصله بعد از خون‌ريزي شديد اندازه‌گيري کرد
WBC
اين سه حرف مخفف «سلولهاي سفيدخون» و نشاندهنده گلبولهاي سفيد است. اندازه‌گيري مقدار گلبولهاي سفيد خون يکي از روش‌هاي اصلي تعيين وجود عفونت در بدن است چون اين سلولها که جزو سيستم دفاعي بدن هستند در شرايط بيماريهاي عفوني و غيرعفوني واکنشهاي مختلفي از خود نشان مي‌دهند
شمارش WBCها دو جزء دارد. يکي مقدار کلي گلبولهاي سفيد در يک ميلي‌ليتر خون و جزء ديگر شمارش جزء به جزء اين سلولها چون گلبول سفيد خود متشکل از پنج نوع مختلف است که کم و زياد شدن هر کدام از اين انواع معني خاص خود را دارد. کلمه «diff» که در جلوي CBC به معني آزمايش خون نوشته ميشود درخواست براي شمارش همين انواع مختلف گلبولسفيد است.مقادير طبيعي: در بزرگسالان و بچه‌هاي بالاتر از ۲ سال مقدار گلبولسفيد بين ۵ تا ۱۰ هزار در هر ميلي‌ليتر خون طبيعي است
محدوده خطر: WBC کمتر از ۲۵۰۰ و بيشتر از ۳۰۰۰۰ هر کدام نشاندهنده بيماري‌هايي هستند که ميتوانند گاهي خطرناک باشند
نکته:
عمل اصلي گلبولسفيد مبارزه با عفونت و حذف عوامل خارجي و مزاحم است و در مواقع آلرژ‌ي‌ها هم اين سلولها مسوول بروز واکنش هستند
تغيير هر کدام از انواع WBC معني خاص خود را دارد و ممکن است نشاندهنده عفونت با ميکروب، ويروس و يا حتي استرس باشد
فعاليت شديد بدني و ورزش سنگين هم براي مدتي باعث بالا رفتن تعداد WBC در خون ميشود. بارداري و زايمان هم اين مقدار را افزايش مي‌دهند
Hgb
در برگه‌هاي آزمايش مختلف ممکن است به صورت‌هاي مختلف HGB،Hg، يا Hgb نوشته شود. هم اينها مخفف کلمه هموگلوبين، يکي از عناصر اصلي تشکيل دهنده گلبول قرمز است. اين ماده که در آن آهن به کار رفته خود از اسيد آمينه تشکيل شده و جايگاه‌هاي مختلفي براي ترکيب با اکسيژن دارد. هموگلوبين در جايي که اکسيژن زياد وجود دارد با آن ترکيب ميشود و در محيط کم اکسيژن آن را آزاد ميکند.اندازه‌گيري مقدارکلي هموگلوبين در واقع نوعي نشان‌هنده تعداد گلبولهاي قرمز است.مقادير اصلي: مقدار طبيعي براي آقايان بين ۱۴ تا ۱۸ گرم در هر دسي‌ليتر است و براي خانم‌ها مقادير بين ۱۲ تا ۱۶ گرم در هر دسي‌ليتر طبيعي محسوب ميشود
محدوده خطر: هموگلوبين زير ۵ و بالاي ۲۰ مقادير بحراني به حساب مي‌آيند و حتما نيازمند رسيدگي فوري هستند
نکته:
مقدار Hgb در بارداري کاهش مي‌يابد چون با اينکه خونسازي کمي بيشتر شده است اما حجم مايع بدن و خون بالا رفته و مقدارکلي هموگلوبين در هر دسي‌ليتر آن کاهش مي‌يابد
زندگي در ارتفاع هم به خاطر نياز بيشتر بدن به اکسيژن و کمبود اکسيژن محيط باعث توليد بيشتر هموگلوبين ميشود
در طحال اغلب سلولهاي پيرخون تخريب ميشوند. بزرگ شدن طحال يعني تخريب بيشتر سلولها و به همين دليل به دنبال آن کاهش RBC و Hgb رخ ميدهد
Plt
پلاکت‌ها، اجزاي کوچک ديسک شکلي هستند که در خون وجود دارند و از بقيه سلولهاي خوني بسيار کوچک‌ترند. اين ساختارها حاوي آنزيم‌هايي هستند که باعث انعقاد خون ميشوند و وظيفه اصلي آنها جلوگيري از خون‌ريزي و خارج شدن گلبول‌قرمز از داخل رگ است
Plt نشاندهنده تعداد پلاکت‌ها در هر ميلي‌ليتر مکعب خون است و عدد مربوط به آن معمولا بزرگ‌ترين عدد برگه آزمايش خون است
به غير از کنترل سيستم انعقادي خون، از ميزان پلاکت براي بررسي روند بهبود نارسايي مغز استخوان و بيماريهاي خوني هم استفاده ميشود.مقادير طبيعي: پلاکت بين ۱۵۰ هزار تا ۴۰۰ هزار در هر ميلي‌مترمکعب خون براي بزرگسالان طبيعي است. در نوزادان اين مقدار کمي بيشتر است
محدوده خطر: پلاکت زير ۵۰ هزار يا بيشتر از يک ميليون کاملا غيرطبيعي است و نيازمند توجه ويژه است
نکته:
ورزش شديد و قدرتي باعث افزايش ميزان پلاکت ميشود. در هنگام قاعدگي مقدار پلاکت کمي کاهش پيدا ميکند
قرص‌هاي ضدبارداري باعث بالا رفتن مقدار پلاکت ميشوند. در حالي که استامينوفن پلاکت را کاهش ميدهد
صبح آزمايش خون بدهيد
آزمايش گروه هاي خوني
در پلاسماي خون انسان عناصري وجود دارند که به آنها” آگلوتاسيون” مي گويند واين خاصيت را دارند که اگر سلول خوني خارجي وارد خون شود آنها را به هم چسبانده و منعقد و بالاخره متلاشي مي کند.خون اشخاص به چهار گروه تقسيم مي شوند
گروه خونی B : پلاسماي اين گروه داراي آگلوتين مخصوص براي به هم چسباندن گويچه هاي گروه B است
گروه خونی A : پلاسماي اين گروه داراي آگلوتين مخصوص براي به هم چسباندن گويچه هاي گروه A است
گروه خونی AB : پلاسماي اين گروه داراي آگلوتين مخصوص براي به هم چسباندن گويچه هاي گروهAB است
گروه خونی O : پلاسماي اين گروه داراي آگلوتين مخصوص براي به هم چسباندن گويچه هاي گروه O است
وقتي به بيماري خون تزريق مي شود بايد آن خون هم کروه بيمار باشد و يا از نوعي باشد که عمل آگلوتاسيون بين خون بيمار و خون دهند موجود باشد(آزمايش کراسمچ)در اين حالت خون داده شده با خون بيمار موافق است
هر گروه خوني مي تواند از هم گروه خون دريافت کند
گروه خوني O مي تواند به تمام گروههاي ديگر خون بدهد و دهنده همگاني است
گروه خونيAB: مي تواند از همه گروهها خون بگيرد و گيرنده عمومي است ولي به هيچ گروه ديگر جزخودش نمي تواند خون بدهد
گروه AوB فقط به هم گروه خود و گروه AB مي توانند خون بدهند
صرف نظر از اين موضوع عوامل ديگري از جملهRh در تطبيق خون شخصي به خون ديگر مهم است
مشاهده شده که اگر خون انسان را با خون نوعي ميمون به نام رزوس مخلوط کنند گاهي ممکن است اگلوتاسيون انجام شود و گاهي انجام نمي شود .اگر انجام شودRh مثبت و اگر انجام نشودRh منفي است
عامل رزوس در خون بعضي افراد وجود دارد و برخي وجود ندارد که به آن Rh مثبت يا منفي مي گويند.اين عمل از طريق ارث منتقل مي شود .اگر پدري Rh مثبت و مادر Rh منفي باشد فرزند آنها ممکن است اين عامل را از پدر يا مادر به ارث برده و خونش Rh مثبت باشد خونش با مادر غير موافق است که منجر به عوارض شديدي براي فرزند مي شود
امار نشان ميدهد که ۱۵ درصد مردم جهان Rh منفي و بقيه Rh مثبت هستند
آزمایش قند خون
اين ماده منبع اصلي تأمين انرژي در تمام موجودات زنده است. براي اندازه گيري قند خون فرد حتما بايد ناشتا باشد، به همين دليل واژه Fasting به کار مي رود، يعني بعد از مدت کوتاهي گرسنگي قند خون اندازه گيري شده است. اين مدت حدود ۱۰ تا ۱۲ ساعت مي باشد
اگر سطح قند خون فردي بعد از ۱۲ ساعت ناشتا بيشتر از ۱۰۵ ميلي گرم در دسي ليتر باشد، نشان دهنده استعداد ابتلاء وي به ديابت در طي ده سال آينده است
ميزان نرمال قند خون بين حداقل ۶۵ تا ۷۰ و حداکثر ۱۰۰ تا ۱۱۰ در محدوده بالا مي باشد، البته افزايش خفيف قند خون ممکن است در اثر دريافت اخير فرد باشد، اما اگر در آزمايشات مکرر ميزان آن تغييري نکرد، فرد نياز به توصيه هاي رژيمي براي پيش گيري از ابتلا به ديابت در آينده دارد
آزمايش چربي خون
آزمايش چربي خون شامل اندازه گيري کلسترول کل، کلسترول HDL (خوب)، کلسترول LDL (بد) و تريگليسريد ميشود
آزمايش خون
براي اندازه‌گيري دقيق چربي‌هاي خون بايد ۹ تا ۱۲ ساعت پيش از خون گرفتن، چيزي به جز آب نخوريد و ننوشيد
تريگليسريد نوعي از چربي خون است که در اثر مصرف مواد قندي و نشاسته اي بالا مي‌رود
کلسترول خون هم با مصرف چربي هاي غذايي مثل کره، چربي هاي گوشت، تخم مرغ و مواد لبني پرچرب، روغن هاي جامد و مايع، غذاهاي سرخ شده و … زياد مي شود
مقادير کلسترول و تري گليسريد خون
ميزان کلسترول و تريگليسريد خون معمولا به “ميليگرم در دسي‌ليتر” اندازه‌گيري ميشوند
اين جدول‌ها ميزان‌هاي طبيعي و غيرطبيعي انواع چربي‌هاي خون را نشان ميدهد
ميزان کل کلسترول (ميليگرم در دسي‌ليتر)
کمتر از ۲۰۰— مطلوب
۲۰۰ تا ۲۳۹— حد مرزي بالا
۲۴۰ و بالاتر— بالا
کلسترول بد يا LDL (ميلي گرم در دسي‌ليتر)
کمتر از ۷۰ —-مطلوب براي افراد در معرض خطر بسيار بالاي بيماري قلبي
کمتر از ۱۰۰—-مطلوب براي افرادي در معرض خطر بيماري قلبي
۱۰۰ تا ۱۲۹ —-نزديک به طبيعي
۱۳۰ تا ۱۵۹ —-حد مرزي بالا
۱۶۰ تا ۱۸۹ —- بالا
۱۹۰ و بالاتر —- بسيار بالا
کلسترول خوب يا HDL (ميليگرم در دسي‌ليتر)
مردان: کمتر از 40 —— بد
زنان :کمتر از ۵۰ —— بد
۵۰ تا ۵۹ —— بهتر
۶۰ و بالاتر —— بهترين
تريگليسريد (ميلي گرم در دسي‌ليتر)
کمتر از ۱۵۰ ——— مطلوب
۱۵۰ تا ۱۹۹ ——— حد مرزي بالا
۲۰۰ تا ۴۹۹——— بالا
۵۰۰ و بالاتر ——— خيلي بالا
الکتروليت هاي موجود در خون
اندازه گيري الکتروليت هايي همچون پتاسيم،سديم،کلر و گازکربنيک در خون معمولا در در شرايطي همچون ديابت کنترل نشده،COPD،بيماري کليوي،بيماراني که گاواژ ميشوند ، بعضي اختلالات داخلي ، آسيب ، ورم و اسيدوز/آلکالوز انجام ميشود
پتاسيم:K
بدن به تغيير مقدار پتاسيم بسيار حساس است. با بالا يا پايين رفتن پتاسيم، آريتمي قلبي يا آسيب هاي عصبي اتفاق مي افتد
مقادير نرمال آن در خون۵- ۳٫۶ ميلي اکي والان در ليتر است
کاهش پتاسيم خون(هايپوکالمي) در مواردي همچون کاهش دريافت غذايي و در وضعيت کاتابوليک ، اسهال، استفراغ ،سيروز کبدي و يا آسپيراسيون رخ ميدهد.علاوه بر اين مصرف بعضي داروها همچون داروهاي مدر و شيرين بيان نيز باعث کاهش سطح پتاسيم خون ميشوند
افزايش پتاسيم خون (هايپرکالمي) در اثربيماري کليوي، آسيب هاي ناشي از تصادفات،عفونت و خون ليز شده اتفاق مي افتد.مصرف داروهايي همچون ممانعت کننده هاي ACE نيز باعث افزايش پتاسيم ميشوند
سديم:Na
سديم مهمترين يون در مايع خارج سلولي است و به خاطر خاصيت احتباس دهنده آب ، ارزشمند است. مقادير نرمال آن در خون ۱۳۵-۱۴۵ mEq/L است
اين الکتروليت در بدن نقشهاي زيادي اعمال ميکند. از جمله : فعاليت آنزيمها،کنترل اسمولاليته مايعات داخل عروقي، کنترل تعادل اسيد و باز، هدايت ايمپالسهاي عصبي ماهيچه اي از طريق پمپ سديم (همزمان با خارج شدن پتاسيم ، سديم وارد سلول ميشود) و …
کاهش سطح سديم خون (هايپوناترمي)،در اثر از دست دهي سديم يا احتباس آب يا هردو رخ ميدهد. به عنوان مثال اسهال،استفراغ،تعريق زياد، تزريق مداوم سرم قندي ۵% ،رژيم کم نمک، سوختگي، واکنشهاي التهابي، آسيب بافت ها و …
تست بررسي سديم انتاسيون گلبول هاي قرمز (ESR)
تست بررسي سديم انتاسيون گلبول هاي قرمز خون( ESR )يکي از تستهاي رايج در آزمايشگاه هاي تشخيص طبي ميباشد که بنا به درخواست پزشک براي بسياري از بيماران انجام ميشود. اين تست يک تست ارزان قيمت و البته غير اختصاصي ميباشد که نتايج آن همراه با نتايج ساير تستها ارزشمند و کمک کننده ميباشد. ESR تحت شرايطي مانند بيماري هاي اتو ايميون به ويژه روماتيسم مفصلي، در عفونتها، التهابات حاد و مزمن و سرطانها افزايش ميابد بنابراين با تنها افزايش ميزان رسوب گلبولهاي قرمز به تشخيص دقيقي نميتوان دست يافت.سرعت رسوب گبولهاي قرمز خون بر حسب ميليمتر بر ساعت ميباشد. در اين تست خون گرفته شده همراه با ضد انعقاد سيترات سديم در لوله هاي بلند و باريکي کشيده شده و به صورت عمودي روي پايه هاي سديمان قرار داده ميشود. پيپت هاي ESR پيپت هاي بلندي هستند که از قسمت سر به انتها از ۰ درجه بندي شده اند. خون داخل پيپت ها تا عدد ۰ کشيده شده و بعد از طي ۱ ساعت ميزان رسوب گلبولها از عدد ۰ تا جايي که پلاسما شفاف وجود دارد خوانده ميشود
موارد درخواست تست:
اين تست در موارد مشاهده علائمي مبني بر التهابات و يا بدخيمي ها و همچنين علائم مربوط به رماتيسم مفصلي مانند درد و ورم مفاصل در خواست ميشود. لازم به ذکر است که با توجه به غير اختصاصي بودن اين تست حتما همراه با ساير تستهاي ارزشمند و کمک کننده به تشخيص نهايي مانند الکتروفورز پروتئينهاي سرم، اندازه گيري فيبرينوژن و … بنا به علائم بيمار درخواست ميشود. همچنين بعد از تشخيص بيماري اين تست به منظور ارزيابي ميزان پاسخ به درمان در فرد بيمار به صورت دوره اي درخواست ميشود. کاهش ESR از مقدار قبلي نشانه از بهبودي و افزايش مجدد آن نشانه اي از عود بيماري ميباشد.مقدار نرمال ESR در مردان تا ۱۰ و در زنان تا ۲۰ ميليمتر بر ساعت ميباشد
CRP
CRP يکي از پروتئينهاي فاز حاد بوده که مانند ESR يک تست ارزشمند در موارد التهابات محسوب ميشود و حتي ميتوان گفت که اين تست از ESR ارزشمندتر ميباشد زيرا به محض بروز هر گونه التهابي در بدن افزايش يافته و به مجرد کاهش التهاب و بهبودي ميزان آن کاهش ميابد بنابر اين علي رغم غير اختصاصي بودن از حساسيت خوبي برخوردار ميباشد. بنابراين همراه با تست ESR تست CRP نيز انجام ميشود. ساير تستهاي همراه با ESRبنا به علائم بيمار شامل تست RF به منظور بررسي رماتيسم مفصلي, تست ANAو ساير تستهاي اتوايميون به منظور بررسي اختلالات اتوايميون، اندازه گيري سطح فيبرينوژن ، الکتروفورز پروتئين سرم، CBC و ساير تستها ميباشد
موارد افزايش ESR:
افزايش ESR نشانه اي از افزايش گلبولينها و يا فيبرينوژن پلاسما بوده و نياز به بررسي هاي بيشتري دارد
۱- افزايش خفيف در التهابات خفيف و جزئي، حاملگي و آنمي. در آنمي ها به دليل اينکه ميزان گلبولهاي قرمز کم ميشود دافعه بين اين سلولها کمتر از حالت عادي شده و بنابراين ميزان رسوب افزايش ميابد حال اينکه در پلي سيتمي به دليل افزايش در تعداد اريتروسيتها دافعه بين سلولي بيشتر شده و اين امر باعث کاهش رسوب و کاهش ESR ميگردد
۲- افزايش شديد اين تست ميتواند بيانگر افزايش در پروتئين هاي خون از جمله گلبولينها باشد. افزايش گلبولينها در مواردي مانند عفونتها، مولتيپل ميلوما، ماکروگلبولنمي والدنشتروم ( در اين مورد حتي در غياب التهاب افزايش ESR باز هم ديده ميشود.) و رماتيسم مفصلي ديده ميشود
۳-در زنان معمولا ميل به افزايش در ESR بيشتر بوده و در دوران قاعدگي و بارداري ميزان آن افزايش ميابد
۴- داروها شامل دکستران، متيل دوپا، تئوفيلين، پنيسيلين پروکايناميد و داروهاي پيشگيري از بارداري خوراکي باعث افزايش ESR ميگردند
*کاهش ESR معمولا حالت مهمي نبوده و گاهي در موارد پلي سيتمي، لکوسيتوز و ناهنجاري گلبولهاي قرمز مانند سيکل سل ديده ميشود. همچنين داروهايي مانند آسپيرين، کورتيزون و کينيون باعث کاهش ESR ميگردند
CBC
CBC حروف اول سه کلمه انگليسي زير است
کامل=C) COMPLETE)، خونBLOOD B)) ، شمارشCOUNT= C))
درنتيجه : CBCبه معناي شمارش کامل گويچه هاي خون است
CBCشامل :
۱- شمارش تعداد گويچه هاي سفيد خون در ميلي متر مکعب ازخون (WBC)-
2-شمارش تعداد گويچه هاي قرمز خون در ميلي متر مکعب ازخون (RBC )
۳- شمارش تعداد پلاکت هاي خون در ميلي مترمکعب ازخون platelet count-
۴- شمارش افتراقي گويچه هاي سفيد خو ن( تعيين Diff) -Count white blood cell differential
۵ – اندازه گيري مقدارهماتوکريت خون - (HCT)
۶- تعيين مقدار مقدارهموگلوبين خون (HGB)
۷- تعيين انديکس هاي (index) گويچه هاي قرمز خون
RBC Index
الف: تعيين ميانگين حجم يک گويچه قرمز (A- (MCV
ب: تعيين ميانگين مقدار هموگلوبين در يک گويچه قرمز و غيره…..(B – (MCH
ج : گزارش مرفولوژي گويچه هاي قرمزخون C -Red Blood Cell morphology report D -Immature cells report
د: گزارش سلولهاي نارس
ه: گزارش انگل خوني از جمله انگل مالاريا در صورت مشاهده E – Malaria Parasit report
آزمايش CBC به طور کامل توسط کارشناس آزمايشگاه انجام مي گردد که نتيجه آن بسيار ارزشمنداست
تفسیر آزمايش کامل ادرار
آزمايش کامل ادرار UA آزمايش ساده ومهم و گاهي وسيله اي کليدي براي تشخيص بيماري هاي کليوي و اورولوژيک مي باشد. اين آزمايش شامل بررسي فيزيکي، شيميايي و ميکروسکوپي مي باشد. گاهي همين آزمايش ساده و راحت اطلاعات بسيار مهم و الزامي براي تشخيص بيماران را فراهم مي آورد. در تمام بيماران اورولوژي و نفرولوژي U/A الزامي است. با اين حال اين آزمايش چنانچه به درستي تفسير نشود ، مي تواند باعث گمراهي پزشک شود.آزمايش کامل ادرار توسط (dipsticks) و ميکروسکوپي انجام مي شود، خصوصيات فيزيکي ادرار نيز ذکر مي گردد
در اين قسمت خلاصه اي از اين موارد ذکر ميگردد
الف)خصوصيات فيزيکي
۱- رنگ ادرار ـ ادرار طبيعي به رنگ زرد کم رنگ (pale yellow) است که به علت پيگمان يوروکروم(urochrom) مي باشد. دلايل تغيير رنگ ادرار عبارت اند از: ميزان غلظت ادرار، خوراکي ها ، دارو ها، توليدات متابوليسم بدن، عفونت ادراري
در صورت تغيير رنگ ادرار بايد، تمام اين موارد بررسي شوند. سندروم کهنه ي قرمز(red diaper syndrome)به علت باکتري سراشيا مارسسنس مي باشد که باعث نگراني مادران مي گردد
2-توربيديتي (شفافيت) ـ ادرار تازه شفاف است و شايع ترين علت کدري آن فسفاتوري است. در موارد کريستال فسفات اضافي در ادرار قليايي شروع به رسوب مي کنند، معمولا متناوب هستند و پس از مصرف غذا يا مقادير زياد شير رخ مي دهد. بيمار بي علامت بوده و چنانچه ادرار با اسيد استيک (سرکه) اسيدي شود، شفاف خواهد شد. از طرف ديگر در آزمايش ميکروسکوپي کريستال هاي فسفات آمورف ديده خواهد شد.علت ديگر کدري ادرار پيوري است که حضور تعداد زياد WBC در ادرار و بوي تند و زننده باعث افتراق آن از ساير علل خواهد شد.از علل نادر کدري ادرار کايلوري است که ناشي از ارتباط غير طبيعي سيستم لنفاوي و ادراري ميباشد
3-وزن مخصوص ادرار ـ با(dipsticks) يا با وسيله ي اپتيک خاصي انجام مي گردد. محدوده ي آن از۰۰۱/۱تا۰۳۵/۱ مي باشد. وزن مخصوص ادرار معمولا نشان گر وضعيت هيدريشن بيمار است؛ ولي، مي تواتند، ناشي از عمل کرد غير طبيعي کليه نيز باشد. وزن مخصوص طبيعي بين ۰۰۸/۱ تا ۰۲۰/۱ است، اگر، زير ۰۰۸/۱ باشد، رقيق است و اگر بالاي ۰۲۰/۱ باشد غليظ مي باشد. اگر در چند آزمايش متوالي ۰۱۰/۱ باشد، تشخيص CRF يا ARF مطرح است
علل کاهش وزن مخصوص ادرار
1-مصرف مايعات زياد
2-مصرف دارو هاي مدر
3-ديابت بي مزه
4-کاهش توانائي کليه درتغليظ ادرار
علل افزايش وزن مخصوص ادرار
1-کاهش مصرف مايعات
2-ديابت شيرين
3-دهيدريشن به علت تب ، تعريق،استفراغ،اسهال
4-ترشح نابجايADH
5-تزريق مواد کنتراست ( پس از IVP ميتواند تا ۰۳۵/۱ برسد)
علت اسمولاريته ادرار، مواد محلول آن است و از ۵۰ تا ۱۲۰۰ ميلي اسمول در ليتر متغير است. اسمولاريته نيز، تحت تاثير هيدريشن و عوامل موثر بر وزن مخصوص ادرار قرار مي گيرد. نسبت به وزن مخصوص اسمولاريته ادرار نمايش گر بهتري از کار کليه مي باشد، ولي، توسطdipsticks قابل انجام نيست
۴- pH ادرار ـ توسط dipsticks چک مي شود. PH ادرار از ۵/۴ تا ۸ متغير است. متوسط آن در حالت طبيعي ۵/۵تا۵/۶ است. اگر زير ۵/۵ باشد، اسيدي و اگر بالاي ۵/۶ باشد، قليايي در نظر گرفته مي شود. در کل pH ادرار نشان گر pH سرم است، مگر، در موارد خاصي مثل RTA وبيماري هاي خاص کليه که قدرت اسيدي کردن ادرار مختل است.عدم توانايي کليه در اسيدي کردن ادرار به ميزان زير ۵/۵ پس از لود اسيد برايRTA تشخيصي است.درUTI چنانچه ادرار قليايي باشد، احتمالا، عامل آن باکتري هاي اوره آز مثبت مثل پروتئوس مي باشد. اين باکتري ها با اين آنزيم اوره ادرار را به آمونياک تبديل مي کنند.در تشکيل سنگ هاي ادراري pH موثر است. سنگ هاي سيستيني و اسيد اوريکي در ادرار اسيدي ايجاد شده و قليايي کردن ادرار به درمان و پيشگيري آن ها کمک مي کند
ب) آزمايش شيميايي ادرار
Dipsticks يک روش آسان، سريع و ارزان مي باشد. موادي که با اين روش چک مي شود شامل خون، پروتئين، گلوکز، کتون، يوروبيلينوژن، بيليروبين، و گلبول سفيد هستند.با اين حال چون اين آزمايش بر پايه کلرومتري (رنگ) مي باشد، هر رنگ اضافي ادرار مثل فنازوپيريدين در اين آزمايش اختلال ايجاد مي نمايد.مصرف ويتامين ث زياد منجر به تداخل در واکنش اکسيداسيون شده و منفي کاذب را در گلوکز و بيليروبين باعث مي گردد.ادرار بيش از حد قليايي منجر به مثبت کاذب پروتئين و از طرفي پايين خوانده شدن وزن مخصوص ادرار مي گردد. اگر Dipsticksتاريخ گذشته باشد يا براي مدت طولاني در معرض هوا قرار گرفته باشد، خراب شده و نتيجه آزمايش قابل قضاوت نخواهد بود
1) هماچوري ـ حضور RBC بيش از ۳ عدد در ادرار سانتريفوژ شده را هماچوري مي نامند که Dipsticks حساسيت بيش از ۹۰% براي شناسايي آن دارد. ولي، اختصاصيت آن به علت مثبت کاذب بالا پايين است. حضور گلبول قرمز، هموگلوبين و ميوگلوبين آنرا مثبت مي کند. براي افتراق آن ها از هم ابتدا آزمايش ميکروسکوپي انجام مي شود، اگر، گلبول قرمز ديده شد، تشخيص هماچوري است؛ اگر، ديده نشد، بايد خون بيمار سانتريفوژ شود. اگر سرم بيمار قرمز يا صورتي بود، هموگلوبينوري و اگر شفاف بود ميوگلوبينوري مطرح است. علل هماچوري مثبت کاذب شامل آلودگي ادرار با خون قاعدگي و دهيدريشن و ورزش مي باشد
هماچوري مي تواند، نفرولوژيک يا اورولوژيک باشد. در موارد نفرولوژيک RBC ديس مورفيک و چروکيده و اکثرا همراه پروتئينوري واضح و گاهي کست RBC و ghost cells (RBC که حين عبور از لوله هاي جمع کننده کليه هموگلوبين خود را از دست داده اند) است. در هماچوري اورولوژيک حداکثر پروتئينوري ۲+يا ۳+ (۱۰۰-۳۰۰ ميليگرم در ميلي ليتر) است و گلبول هاي قرمز گرد و با هموگلوبين يکنواخت هستند
2) پروتئينوري ـ روزانه يک فرد بالغ بين ۸۰تا ۱۵۰ميلي گرم پروتئين از ادرار دفع مي کند. پروتئينوري مي تواند ناشي از بيماري هاي رنوواسکولار، گلومرولار، توبولواينتراستيشيل و يا سرريزي(overflow) پروتئين غير طبيعي سرم باشد. پروتئين ادرار تحت تاثير هيدريشن مي باشد. ولي، هيچ گاه در اين حالت بيش از ۲۰ ميلي گرم در دسي ليتر نخواهد شد. ولي، برعکس در پروتئينوري پاتولوژيک اگر مصرف مايعات خيلي زياد باشد، مي تواند، به زير ۲۰ ميلي گرم در دسي ليتر هم برسد . آستانه ي تشخيص آن در ادرار با dipsticks 30-20 ميلي گرم در دسي ليتراست، ميزان کمتر از۱۵۰ ميلي گرم در دسي ليتر پروتئين نرمال در نظر گرفته مي شود.پروتئين ادرار شامل تام هاسفال (۴۰%)، گلوبولين هاي سرم (۳۰%) و آلبومين (۳۰%) است
علل منفي کاذب د ر dipsticks شامل ادرار شديدا قليائي، ادرار رقيق، حضور پروتئيني غير از آلبومين است
3) کتون و گلوکز: به علت باز جذب گلوکز در لوله هاي پروگزيمال نفرون نبايد، در افراد نرمال گلوکز ادرار مثبت باشد. حد نهايي باز جذب در ادرار در بالغين ۱۸۰ ميلي گرم در دسي ليتر و در کودکان و نوزادان ۱۲۰ ميلي ليتر در دسي ليتر است. ساير قندها در dipsticks قابل شناسايي نيستند
۴) بيليروبين و اروبيلينوژن: بيليروبين غير کونژوگه در ادرار ديده نمي شود و فقط در صورت افزايش نوع کونژوگه ي آن در سرم، در ادرار ظاهر مي گردد. ولي، اروبيلينوژن به مقادير بسيار کمي در ادرار يافت مي گردد. در گردش هپاتوبيلياري بيليروبين کونژوگه در روده ي کوچک پس از تاثير باکتري هاي روده روي آن بازجذب شده که مقادير کم آن از طريق ادرار به نام اوروبيلينوژن دفع مي گردد. ۵۰% اروبيلينوژن از ادرار و نيم ديگر از مدفوع دفع مي گردد
مصرف آنتي بيوتيک هاي وسيع الطيف و انسداد مجاري صفراوي منجر به کاهش اروبيلينوژن خواهد شد و هموليز و بيماري کبدي برعکس باعث افزايش آن مي گردد
منفي کاذب بيليروبين ادرار در مصرف اسيد اسکوربيک زياد و مثبت کاذب آن در مصرف فنازوپيريدين ديده مي شود
5) لکوسيت استراز و نيتريت: فعاليت لکوسيت استراز نشانگر حضور WBC در ادرار است و وجود نيتريت نشان گر باکتريوري است. لکوسيت استراز آنزيم توليد شده از نوتروفيل ها مي باشد. نيترات هاي ادرار توسط باکتري هاي گرم منفي تبديل به نيتريت مي شود. مهم ترين عامل مثبت کاذب اين دو آزمايش آلودگي است. براي کشف UTI هردوي اين آزمايش ها بايد انجام شود و امکان تشخيص UTI را به ۹۵% مي رسانند، ولي نياز به کشت ادراري را مرتفع نمي کنند. چنانچه نيتريت مثبت باشد، ولي لکوسيت استراز منفي، بايد، علل پيوري استريل (تومور، سنگ، TB) و UTI با باکتري هاي غير از گرم منفي مد نظر قرار گيرند
ج) بررسي سديمان ادراري:
۱۰ ميلي ليتر از ادرار ميد استريم براي مدت ۵ دقيقه با سرعت ۲۰۰۰تا ۳۰۰۰ دور بر دقيقه سانتريفوژ شده، سپس، ادرار روي آن دور ريخته وته نشين آن با مقدار کم ادرار باقي مانده در ته لوله حل شده و يک قطره از آن روي لام ريخته و با بزرگنمايي X100 وX400 زير ميکروسکوپ بررسي مي گردد. گاهي براي راحت تر ديدن گلبول ها و باکتري ها با متيلن بلو رنگ آميزي مي گردد.
بايد، تمام لام با بزرگ نمايي کم ديده شود و توجه روي حضور کست ها، اريتروسيت، گلبول سفيد، کريستال سيستين، ماکروفاژ، oval fat ، پارازيت ها ( تريکوموناس واژيناليس، تخم شيستوزوميا هماتوبيوم) است
با قدرت بزرگنمايي زياد، بيش تر، توجه روي شکل اريتروسيت ها (ديس مورفيک) باکتري و قارچ است
کستهاي ادراري
کست ادراري يک انعقاد پروتئيني در توبول هاي کليوي است که محتويات توبول ها درآن گير مي کنند و بر همين اساس تقسيم مي گردد.Tamm-horsfall پروتئيني است که توليد کست مي نمايد که دراصل ماتريکس سلول هاي توبولي مي باشد
کست هيالن: کستي فاقد هر گونه المان در داخل آن مي باشد و تماما از پروتئين تام هاسفال تشکيل شده است و پس از ورزش، در معرض گرما قرار گرفتن فرد، پيلونفريت يا بيماري هاي مزمن کليوي ديده مي شود
کست RBC : حاوي RBC مي باشد و تشخيص هماچوري گلومرولي را مسجل مي کند و اکثرا ثانويه به گلومرولونفريت است
کست WBC: در گلومرولونفريت ها، پيلونفريت حاد و نفريت اينتراستيشيل حاد ديده مي شود
کست هاي گرانولر و واکسي(waxy): ناشي از دژنرسانس المان هاي سلولي ايجاد مي شود و بر بيماري توبولي دلالت دارد
کست fatty: در سندرم نفروتيک، ليپيدوري و هايپوتيروئيديسم ديده مي شود
کريستال ها
ديدن کريستال در بيماران با سنگ ادراري مهم است و مي تواند نشان گر نوع سنگ ادراري فرد باشد، به شرطي که، هم زمان بيمار کوليک کليوي داشته باشد. ديدن کريستال سيستين، استراويت و اسيد اوريک هميشه پاتولوژيک هستند. کريستال اسيد اوريک، سيستين و کلسيم اگزالات در ادرار اسيدي و کريستال فسفات کلسيم و تريپل فسفات ( استراويت) در ادرار قليايي ديده مي شوند. در اثر باقي ماندن ادرار در محيط اتاق کريستال هاي اگزالات کلسيم در آن ايجاد مي شود که اهميت کلينيکي ندارد. کريستال ها را مي توان از روي شکل شان شناسايي کرد. کريستال اگزالات به شکل دو هرم مربع القاعده که از قاعده به هم چسبيده اند و کريستال استراويت مثل درب تابوت وکريستال سيستين به شکل حلقه ۶ ضلعي بنزن و اسيد اوريک به شکل کريستال هاي پهن با اشکال گوناگون مي باشد
باکتري
ادرار طبيعي فاقد باکتري است و ديدن باکتري در ادرار آلوده نشده نشان گر عفونت ادراري است. چون هر حجم hpf برابر۱/۲۰۰۰۰تا۱/۵۰۰۰۰ ميلي ليتر است ديدن هر باکتري در hpf برابر ۲۰۰۰۰تا ۵۰۰۰۰ باکتري در هر ميلي ليتر است و ديدن ۵ باکتري برابر ۱۰۰۰۰۰ کلوني در کشت ادرار است. باکتري هاي گرم منفي به صورت باسيل هاي گرم منفي، استرپتوکوک به صورت رشته اي از کوکسي گرم مثبت و استافيلوکوک به صورت دسته هايي از کوکسي گرم مثبت ديده مي شود.
قارچ
شايع ترين قارچ سيستم ادراري کانديدياآلبيکنس است که حالت جوانه زدن (budding) hyphae دارند. بيشتر در ديابت شيرين ديده مي شوند و در خانم ها با عفونت واژينال مونوليايي نيز به صورت آلودگي ادرار موجود است
پارازيت ها
تريکوموناس واژيناليس يک عامل شايع واژينيت در خانم ها است که گاهي در يورتراي مردان نيز ديده مي شود، اين پارازيت به شکل سلول بزرگ با فلاژلي با حرکات تند ديده مي شود
تفسير آزمايش خون
VLDL :
مخفف و مختصر شده VERY LOW DENSITY LIPOPROTEIN است که از دسته خانواده ليپوپروتين ها محسوب ميشود (شيلوميکرون –HDL- LDL) . شيلوميکرون چربي هاي غذايي را در خون حمل و نقل ميکند درحالي که VLDL چربي هاي داخلي مخصوصا کلسترول را
CHYLOMICRONES :
شيلوميکرون ذراتي است حاوي پروتئين و چربي که در واقع چربي هاي غذايي را از روده به کبد و عضلات و قلب منتقل ميکند و عمدتا حاوي تريگليسريد ميباشند
BILIRUBIN :
ماده اي است که از کاتابوليسم هم HEME زنجيره گلوبين به وجود ميايد . چنانچه اين ماده در خون زياد شود يرقان يا زردي به وجود ميايد. يرقان ميتواند به چند علت به وجود آيد يا ناشي از هموليز شديد گلبولهاي سرخ باشد – يا ناشي از نقص هاي انزيمهاي کبدي باشد – و يا ناشي از انسداد باشد
HBA1C :
در گلبولهاي سرخ انواع مختلفي از هموگلوبين ها وجود دارد که بيشترين غلظت را در افراد بالغ هموگلوبين نوع A تشکيل ميدهد اما مقدار کمي از اين نوع توسط کربوهيدراتها گليکوزيله ميشود که به آن HBA1C ميگويند اين نوع از هموگلوبين در افراد ديابتيک غلظت بيشتري دارد و در واقع نشان دهنده ميزان قند خون اين افراد طي دو سه ماه گذشته ميباشد
RETIC
مخفف و مختصر شده reticolocyte است که از دسته سلول هاي سرخ خون بحساب ميايد . بدليل نابالغ بودن در رنگ اميزي حياتي شبکه هايي از رشته هاي ريبوزومي در آن مشاهده ميشود . اين سلول ها از نظر اندازه بزرگ هستند. حضور اين سلولها درخون رابطه مستقيم با فعاليت خونسازي مغز استخوان دارد. تعيين درصد اين سلو لها درخون جهت براورد ميزان خونسازي موثر است
PBS: مخفف و مختصر شده براي peripheral blood smear مي باشد که منظور از آن مشاهده اسمير خون محيطي است . و گزارش اشکال غير طبيعي و اندازه هاي غير طبيعي از گلبولهاي سرخ خون محيطي است
diff:مخفف و مختصر شده differential است که منظور از آن تعيين درصد گلبولهاي سفيد خون بصورت چشمي است .در اين ازمايش تعداد ۱۰۰ تا ۲۰۰ عدد گلبول سفيد بطور چشمي شمارش ميشود و در صد عدد انواع مختلف سلول هاي سفيد خون گزارش ميگردد.عمدتا در عفونتهاي ميکروبي نوتروفيل ها درصد بالايي پيدا ميکنند و در عفونتهاي ويروسي عمدتا درصد لنفوسيتها افزايش پيدا ميکند
G6PD: مخفف و مختصر شده براي glucose 6 phosphate dehydrogenase است که يک نوع انزيم درونسلولي است که در گلبولهاي سرخ هم يافت ميشود اين انزيم در گلبولهاي سرخ يک انزيم کليدي جهت حفظ غشاي گلبولهاي سرخ محسوب ميشود چنانچه اين انزيم کمبود و يا ناياب باشد هموليز گلبولهاي سرخ خود بخود رخ ميدهد و فرد دچار انمي ناشي از هموليز خواهد شد
BUN: مخفف و مختصر شده BLOOD UREA NITROGEN است سنجش اين پارامتر سرمي براي ارزيابي عملکرد کليه بسيار مفيد است . اوره يک محصول فرعي است که از متابوليسم پروتئين ها در کبد توليد مي شود و در واقع ضايعات ناشي از مصرف پروتئين ها بصورت اوره از کليه ها دفع ميگردد بنابراين شاخص خوبي جهت بررسي عملکرد کليه ميباشد
Cr: مخفف و مختصر شده CREATININE است اين جسم آلي در بدن از ماده اي به نام کراتين فسفات حاصل ميشود که در عضلات توليد ميگردد . مقدار اين جسم در بدن افراد مختلف بستگي متناسب با توده عضلاني فرد دارد مثلا در نوزادان کمتر و در مردان بالغ با توده عضلاني زياد بيشتر. از اين تست به کمک تست BUN جهت عملکرد کليه استفاده ميشود
AST : مخفف و مختصر شده ASPARTATAE TRANSAMINASE است . که يک آنزيم بوده و در بدن در بافتهاي مختلف وجود دارد به عنوان مثال اين انزيم در کيد – قلب – گلبولهاي سرخ و .. وجود دارد. بالا بودن اين انزيم در مقادير غير طبيعي نشانگر حضور بيماري در فرد است مانند هموليز درون عروقي – آسيبهاي کبدي ناشي از هپاتيت و يا کبد چرب – آسيبهاي قلبي
ALT: مخفف و مختصر شده ALANINE TRANSAMINASE است همانند AST يک انزيم محسوب ميشود که در همان بافتهايي که AST وجود داد اين انزيم نيز حضور دارد و مقادير بالا ي اين انزيم مرتبط است با همان بيماري هاي که در مورد AST بيان شد
PRO : مخفف و مختصر شده PROTEIN است . اين تست جهت اندازه گيري کل پروتئين هاي سرمي بکارگرفته ميشود . از آنجايي که در سرم تعداد متنوعي پروتئين وجود دارد و هر کدام مرتبط با بيمارهاي خاصي است لذا جهت تعيين نوع پروتئين مذکور ميبايست تست ديگري به نام پروتئين الکتروفورز انجام گردد تا مشخص گردد که افزايش يا کاهش مربوط به کدام نوع پروتئين سرمي است
MCH : مخفف و مختصر شده MEAN CORPOSCULAR OF HEMOGLOBIN است و بيانگر ميزان متوسط هموگلوبين در هر سلول است.براساس واحد پيکوگرم بيان ميشود
MCHC : مخفف و مختصرشده براي MEAN CORPOSCULAR HEMOGLOBIN CONCENTRATION است و بيانگر ميزان غلظت متوسط هموگلوبين در سلول قرمز است. اين اندکس گلبول سرخ با ميزان رنگدانه هموگلوبين مرتبط است و به اصطلاح گلبول سرخ را هايپرکروم و يا هيپوکروم مي گويند
RDW: مخفف و مختصر شده براي RED BLOOD CELL DITRIBUTION WIDTH است . اندازه اين عبارت نشاندهنده ميزان يکنواختي و يا عدم يکنواختي اندازه گلبولهاي سرخ خون است. که هر چه اين عدد کمتر باشد به معني آنست که گلبولهاي سرخ خون يکدست تر است از نظر اندازه و برعکس اگر اين عدد بزرگتر باشد نشانه عدم يک دست بودن گلبولهاي سرخ خون است و مرتبط با بعضي بيماري ها ست. براي شک به آنيزوسايتوزيس و پويکيلوسايتوزيس مي توانيد به سراغ اين اندکس گلبول سرخ برويد
Lym : مخفف و مختصر شده براي کلمه LYMPHOCYTE است که از نظر تعداد از گلبولهاي سفيد مهم خون ميباشد و کاهش يا افزايش در ميزان اين سلول خوني هم مرتبط با بيماري هاي غالبا ويروسي است اگرچه با بيماري هاي ديگري نيز مرتبط است
NEU: مخفف و مختصر شده براي کلمه NEUTROPHIL است که از ديگر گلبولهاي سفيد مهم خون است و افزايش و کاهش در تعداد آن مرتبط با بيماري هاي غالبا عفوني و باکتريايي مي باشد اگرچه با بيماريهاي ديگري نيز ارتباط دارد
CBC : مخفف CELL BLOOD COUNT است و اشاره به شمارش و اندازه گيري تمام مقادير قابل اندازه گيري و قابل محاسبه خون دارد . که شاملWBC – RBC – HCT-HGB-PLT-MCH-MCV-MCHC-MPV-RDW-……. دارد
WBC: مخفف WHITE BLOOD CELL است و اشاره به تعداد و شمارش سلولهاي سفيد خون دارد که شامل نوتروفيل – منوسيت – لنفوسيت – بازوفيل – ائوزينوفيل مي شود
RBC: مخفف RED BLOOD CELL است و منظور از آن تعداد گلبولهاي قرمز خون مي باشد
HGB: مخفف HEMOGLOBIN است و منظور از آن ميزان رنگدانه خون انسان است که مقدار آن در خون نشاندهنده کم خوني يا پرخوني و يا طبيعي بودن خون فرد است
PLT: مخفف PLATELET بوده و به تعداد سلول هايي به نام پلاکت در خون اشاره دارد. اين سلول هاي در انعقاد خون نقش دارند. و تعداد آنها مرتبط با بيماريهاي انعقادي خون مي باشد
HCT : مخفف HEMATOCRIT مي باشد و بيانگر نسبت حجم سلولي خون و بخش مايع خون مي باشد
MCV : مخفف MEAN CORPOSCULAR VOLUME است و به ميانگين حجم گلبولهاي سرخ خون اشاره دارد
برگه آزمايش کامل ادرار شامل اطلاعاتي است که هر کدام را به اختصار توضيح مي دهيم :
Colour : دامنه تغييرات رنگ ادرار گسترده بوده و عمدتا وابسته به غلظتش ميباشد .رنگ ادرار از زرد کمرنگ ( Light yellow ) تا کهربايي تيره ( Dark yellow ) متغير است. بسياري از داروها و مواد غذايي ميتوانند رنگ ادرار را تغييردهند.اما برخي رنگهامثل قرمز(در هماچوري يا پورفيرينوري ) ، سياه ( مثلا در آلکاپتونوري )،نارنجي ( بيليروبينوري ) ، سفيد ( چرک فراوان ) و يا آبي تا سبز ( عفونت سودومونايي ) ممکن است مهم باشند و با پيگيري دليل آنها ميتوان به تشخيصهاي مهمي دست يافت
Appearance ( ظاهر ادرار ) : ادرار نرمال معمولا شفاف است اما ممکن است به واسطه رسوب فسفاتها يا اوراتها، کدر((Turbid يا نيمه کدر( semiturbid ) گردد. حضور گلبولهاي سفيد يا قرمز، اپي تليالها و باکتريها نيز در ميزان خاصي ميتوانند ادرار را کدر يا نيمه کدر کنند . موکوس نيز ميتواند نماي مه آلود ( cloudy) به ادرار بدهد
وزن مخصوص ( specific gravity ) : شاخص غلظت مواد محلول در ادرار است که براي سنجش قدرت تغليظ و رقيق کردن کليه ها به منظور حفظ و بقاي هموستاز به کارميرود. حدود طبيعي آن براي ادرار راندوم ۰۰۳/۱تا ۰۳۵/۱و براي ادرار ۲۴ساعته ۰۱۵/۱ تا ۰۲۵/۱است و چون يک نسبت است واحد هم ندارد.SG ادرار درطول شبانه روز متغير است ( به دليل متغير بودن نوع غذا و ميزان مصرف مايعات در طول روز ) ، لذا SG ادرار راندوم خيلي مفيد نيست و بررسي SG ادرار ۲۴ ساعته پيشنهاد مي شود.در هيدراتاسيون شديد و ديابت بيمزه SG کاهش و در ديابت قندي ، دهيدراتاسيون و اکلامپسي SG افزايش مي يابد
PH: بين ۸-۶/۴ متغير بوده و معمولا حدود ۶ و کمي اسيدي است. براي پزشک اين مهم است که PH ادرار را با اطلاعات ديگر ارتباط دهد .مثلا در اسيدوز توبولار کليوي بر خلاف اسيدوز سيستميک PHادرار بيش از ۶ خواهد ماند چون توبولهاي کليه قادر به ترشح کافي يون H+ نيستند
Protein : حضور مقادير زياد پروتئين در ادرار ميتواند يک علامت مهم بيماريهاي کليوي باشد.اما در شرايط فيزيولوژيک وبدون بيماري مثل ورزش و تب هم دفع پروتئين در ادرار افزايش مي يابد. دو مکانيسم اصلي که سبب پروتئينوري مي شوند :a) صدمه گلومرولي و b) اختلال در عمل بازجذب توبولها ميباشند.پروتئينوري شديد،متوسط و خفيف همگي در ارزيابي بيماري کليوي از اهميت ويژه اي برخوردارند (مثلا درگلومرولونفريت،شديد در پره اکلامپسي،متوسط و در پيلونفريت نوع خفيف قابل مشاهده است )
Glucose : گلوکوزوري بطور معمول وقتي ديده ميشود که ميزان گلوکز خون از حد آستانه کليوي بيشتر باشد (>180mg/dl) .هرچند گاهي بطور طبيعي آستانه کليوي برخي افراد پايين تر از اين هم ميباشد.ديابت شيرين، تزريق سرمهاي قندي ومصرف يکباره و زياد کربوهيدراتها ( گلوکوزوري گذرا) از دلايل گلوکوزوري هستند
KetonAceton : اجسام کتوني درطي کاتابوليسم اسيدهاي چرب ايجاد ميشوند.کتونوري به دنبال کتوزيس(افزايش کتونها در خون) حادث ميشود.وقتي شخص دچار کمبود مصرف قندها وکربوهيدراتها (مثل روزه داري طولاني) يا دفع کربوهيدراتها از بدن وي افزايش مي يابد(مثلا در اسهال و استفراغهاي شديد) يا سلولها قادر به دريافت و مصرف کربوهيدرات نيستند(مثلا ديابت)، کتونها بدليل مصرف چربيها و سوخت ناقص آنها، در خون و ادرار افزايش مي يابند
Blood : هماچوري، وجود خون درادرار است. گلبولهاي قرمز مي توانند در شرايط فيزيولوژيک (مثل ورزش سنگين، تب و عادت ماهانه) و يا پاتولوژيک(مثل التهاب حاد مثانه، تروما، زخمها، عفونتها، سرطانهاي کليه يا مثانه، ضربه به کليه ، انفارکتوس و گلومرولونفريت) در ادرار ظاهر شوند
Hemoglubin : هموگلوبينوري، حضور هموگلوبين درادرار بدون حضور RBC ميباشد.اگر به هر دليلي هموليز داخل عروقي در بيمار رخ دهد ( مثل آنمي هموليتيک دارويي، انگل مالاريا، ترانسفوزيون خونناسازگار، سوختگيهاي شديد، ورزشهاي شديد مثل قدم روهاي نظاميان روي سنگفرشها، مارگزيدگي و…) هموگلوبين ِخارج شده از RBCها از کليه ها عبور کرده، وارد ادرار مي شود.البته اگر درهماچوري، ادرار قليايي باشد يا SG آن پايين باشد(زير ۱٫۰۰۷) RBC ها ممکن است در ادرار ليز شده و هموگلوبين آنها در ادرار آزاد ميشود
Bilirubin & Urobilinogen: بيلي روبين کونژوگه(مستقيم) به دليل محلول بودن در آب ميتواند از سد کليه ها عبور کرده وارد ادرار شود( نوع غيرکونژوگه در آب نامحلول است) لذادربيماريهايي که ميزان بيليروبين کونژوگه افزايش مي يابد (مثل انسداد مجاري صفراوي) بيلي روبين در ادرارافزايش مي يابد(دقت کنيد که درنوزادان با بيليروبين بالا، بيليروبينوري نداريم).در روده، بيليروبين به ترکيبي به نام اوروبيلينوژن تبديل ميشود که از طريق مدفوع دفع ميگردد. ۱۰تا ۱۵درصد اوروبيلينوژن ِمدفوع ، به خون بازجذب شده و از طريق ادرار دفع ميگردد.اگر به هر دليلي انسدادي در مسير بيلي روبين از کبد به صفرا يا از صفرا به روده رخ دهد (مثل سرطان يا سنگها) بيليروبين وارد مدفوع نشده،اوروبيلينوژني هم توليد نميشود؛ لذا اوروبيلينوژن ِ ادرار منفي ميشود.اما اگر ساخت بيليروبين افزايش يابد و به مدفوع راه يابد(مثل يرقان هموليتيک يا هپاتيت)اوروبيلينوژن ادرار نيز افزايش خواهد يافت
Nitrit: اگر در ادرار، باکتري به ميزان متوسط و بيشتر حضور داشته باشد و آن باکتري از احياکنندگان نيترات به نيتريت باشد ،نيتريت ادرار مثبت خواهد شد
WBC: گلبولهاي سفيد مي توانند از هر جايي (بين گلومرول تا ميزراه) به ادرار راه يابند . حداکثرميزان نرمال لوکوسيتها در ادرار ۲ عدد در هر فيلد ميکروسکوپي ميتواند باشد.افزايش لوکوسيتهاي ادرار وابسته به يک پروسه التهابي در مجاري ادرار(مثل عفونتها، نفريتها، آزردگيهاي مثانه، ميزناي و يا پيشابراه) و يا مجاورت آن(مثل آپانديسيت يا پانکراتيت) ميباشد.وجود سيلندرهاي (cast) گلبول سفيد ميتوانند شاهدي بر کليوي بودن منشأ WBCهاي ادرار باشند.در يک ادرار قليايي و هيپوتونيک ميزان WBCادرار درعرض يک ساعت، ۵۰درصد کاهش مي يابد(اهميت ارسال به موقع و انجام به موقع آزمايش U/A).تجمع لوکوسيتي(WBC clamp) قوياً مطرح کننده عفونتهاي حاد و يا التهاب مثانه يا ميزراه است
RBC: گلبولهاي قرمز مي توانند از هر جايي (بين گلومرول تا ميزراه) به ادرار راه يابند.بطور نرمال گلبول قرمز در ادرار يافت نميشودهرچند وجود ۱تا۲ گلبول سرخ در هر فيلد ميکروسکوپي معمولا غيرطبيعي نيست.در سنگهاي ادراري ، عفونتهاي شديد، سرطانها و نيز عادت ماهيانه، RBCها در ادرار ظاهر ميشوند
Epithelial cells***: انواع مختلف سلولهاي اپيتليال(سلولهاي توبولار کليوي، ترانزيشنال و اسکواموس)در ادرار قابل مشاهده اند.افتراق بين اين سلولها بسيار مشکل است اما مهمترين ِ آنها سلولهاي توبولار کليوي هستند که ازدياد آنها در ادرار مي تواند آسيب به کليه و لگنچه را مطرح سازد . کلاً حضور تعداد اندکي سلول اپي تليال (بخصوص پوششي و ترانزيشنال) درحد ۴-۳ عدد در هر فيلد ميکروسکوپي نرمال است و افزايش قابل توجه آنها ميتواند نشان از التهاب ناحيه اي از دستگاه ادراري باشد
Mucus: رشته هاي موکوس که به شکل رشته هايي دراز و موجدارو يا توده اي در ادرار قابل مشاهده اند،به ميزان کم در ادرار طبيعي بوده ولي مقادير زياد آن در التهابات و دستکاريهاي دستگاه ادراري ديده ميشوند
Bacteria: بطور طبيعي ادرار ِ کليه ها و مثانه عاري از باکتري بوده ولي امکان دارد آلودگي با باکتريهاي موجود در پيشابراه يا واژن يا ساير منابع خارجي اتفاق بيافتد. حضور مقدار بالاي باکتري در ادرار بخصوص در حضور تعداد قابل توجه WBCدر ادرار مؤيد حضور يک عفونت ادراري است
Cast (سيلندرها): سيلندرها در مجاري لوله هاي کليوي شکل ميگيرند و بدليل اينکه در مجراها بشکل قالب لوله ها در مي آيند به اين نام (سيلندر= استوانه) خوانده ميشوند . مجاري کليوي، موکوپروتئيني به نام تام هورسفال ترشح ميکنند که ماده بنيادي سيلندرهاست.درصورت توقف ادرار (کاهش چشمگير در جريان ادرار) يا غلظت بالاي مواد حل شده و وجود محتويات پروتئيني در ادرار،کَستها ميتوانند در لوله هاي ديستال و مجاري جمع کننده ادرار شکل بگيرند.سيلندرها هميشه منشأ کليوي دارند و معرفهاي بسيار مهم بيماريهاي کليوي هستند و بر اساس ظاهر و محتويات سلولي که در درونشان قرار ميگيرند طبقه بندي ميشوند(مثلا Leukocyte cast و يا Granular cast وياCrystalin cast و … ). به سيلندري که هيچ محتويات سلولي يا غيرسلولي ندارد Hyalin(شفاف) گويند که ميتواند در ادرارهاي نرمال به ميزان بسيار کمي ديده شود.در انواع نفريتها وآسيبهاي کليوي و نيز در پره -اکلامپسي Castها در ادرار ظاهر ميشوند و معمولا پروتئين چنين ادرارهايي مثبت است
Crystal: کريستالهاي ادرار معمولا در ادرار تازه ديده نمي شوند ولي پس از مدتي ماندن در آزمايشگاه قابل مشاهده ميشوند.بدين معناکه اگر ادرار با يک ترکيب خاص قابل کريستاليزاسيون اشباع شده باشد يا خواص حلاليتي آنها تغيير نمايد تشکيل ميشوند.در برخي موارد اين کريستالها در کليه يا مجاري ادراري شکل ميگيرند( منجر به تشکيل سنگها). معمولا اغلب کريستالهاي ادراري قابل اهميت نيستند ( مثل کلسيم اگزالات، انواع اورات و فسفات ،اسيد اوريک و… که الزاماً دليل بر يک بيماري خاص نبوده ولي مي توانند در برخي بيماريها افزايش يابند.اما کريستالهايي چون تيروزين ،لوسين ،سيستئين و سولفاناميدها مهم و شاخص مهمي در بيماريهاي کبدي، سيستينوز و ايجاد صدمات کليوي مي باشند
FBS قند خون ناشتا
PKU اسيد فنيل پيروويک در ادرار
Urine بطور کلي آزمايشات مربوط به ادرار هستند که البته بنا به درخواست همراه يک مورد ديگر ممکنه آمده باشد مثلا Urine Homocystine
2hpp مقدار گلوکز دوساعت بعد از صبحانه
Urea اوره خون و يا ادرار
BUN Blood urea nitrogen نيتروژن اوره ( آنزيم کليوي )
U.A اوريک اسيد خون يا ادرار
T.G تري گليسريد
HDL ليپوپرتئين با دانسيته بالا
LDL ليپو پرتيئن با دانسيته پايين . کلسترول بد
NA اندازه گيري سديم خون يا ادرار
K اندازه گيري پتاسيم
Ca اندازه گيري کلسيم ( fe و li و بقيه عناصر هم به همين ترتيب هستند )
RBC گلبولهاي قرمز
WBC گلبولهاي سفيد خون
TIBC اندازگيري ظرفيت اتصال آهن
SGOT آنزيم کبدي – اسپارتات آمينوترانسفراز-سرم گلوتاميک اگزالواستيک ترانس آميناز
SGPT آنزيم کبدي – آلانين آمينوترنسفراز گلوتاميک-پيروويک ترانس آميناز
ALP آنزيم کبدي – الکالن فسفاتاز قليايي (ALP) الکالين
ACP اسيد فسفاتاز
تيروتوپين TSH , تيري يدو تيروئين T3 , تيروکسين T4 هورمون هاي تيروئيد
OB خون مخفي در مدفوع
Stool/E وجود انگل در مدفوع
SEMEN آزمايش اسپرم . اسپرموگرام
PCT تست بعد از مقاربت
FSH آزمايشات هورموني فوليکول استيموليتينگ
LH آزمايشات هورموني لوتئيزين
T تستوسترون
PTH پارا تيروئيد
Beta – HCG آزمايش خون بارداري
PSA آزمايشات پروستات
C.B.C آزمايشات روتين خون شامل هموگلوبين-Hb هماتوکريت-Hct شمارش گلبول قرمز و سفيد و پلاکت-شمارش اريتروسيت-شمارش ترومبوسيت-انديسهاي سلولي- ديفرانسياسيون
