هنر کجاوه بافی ترکمن
گردشگری › صنایع و سوغات
- 97/10/09
بين تركمن ها فقط يك نوع از كجاوه از معروفيت خاصي برخوردار است. در زمان هاي نه چندان دور عروس را در داخل كجاوه اي كه بر روي كوهان يك شتر نصب مي شده، نشانده و به منزل داماد مي آورده اند. اما موضوع مورد بحث در اين مقاله در مورد كجاوه ديگري است كه به آن «اؤرمه كجبه» (كجاوه اي كه از طريق بافتن درست مي شود.) مي گويند و استفاده از اين كجاوه كاملاً متفاوت مي باشد.اين احتمال وجود دارد شكل كجاوه اي كه در عروسي استفاده مي شده از شكل كجاوه بافتني (اؤرمه كجبه) گرفته شده باشد. چهار گوش بودن اين كجاوه، گنبدي شكل بودن قسمت بالاي آن و نيز تزئين شدن آن با نخ ها و قپه هاي رنگارنگ تأييد كننده موضوع مذكور است.
نحوه بافت کجاوه
قبل از شروع به بافت کجاوه، کاه های گندم را به مدت یک روز در آب نگهداری و کاملاً خیس گردد. بعد از اینکه کاه را از آب در می آورند، آنها را طوری می گذارند که آبش کاملاً بچکد.
برای بافت دیوارهای کجاوه، یک شاخه از کاه خیس شده را گرفته و آن را بصورت مساوی خم می کنند و بعد , شاخه های دوم، سوم و چهارم را نیز بدست گرفته و آنها را نیز بصورت مساوی خم می کنند.
نحوه بافت کجاوه ترکمن
سپس آنها را از لای همدیگر عبور می دهند و بافتن را بصورت ردیفی آغاز می کنند. این کار باید با حوصله و دقت, انجام بگیرد و هر چهار گوشه کجاوه باید مساوی و شبیه به همدیگر باشد.
بعد از آن، کاه های اضافی آن با قیچی بریده می شود و برای محکم شدن بافت کناره های آن، با نخ سفید , دوخته می شود.به این ترتیب پنج دیواره کجاوه حاضر می شود و برای ساخت سقف آن و در آوردن آن بصورت گنبدی شکل، چهار تکه دیگر را بصورت سه گوشه باید بافت.بافت سه گوشه ها نیز عیناً مثل بافت چهار گوشه ها صورت می گیرد ولی آن را نه از چهار کاه بلکه از سه کاه, باید بافت.
بزرگی و یا کوچکی کجاوه بستگی به علاقه بافنده دارد. بنابراین تهیه انواع کجاوه ها امکان پذیر می باشد. چهار گوشه تهیه شده برای ساخت بستر و دیواره های کجاوه، به همدیگر چسبیده و از پایین به بالا , دوخته می شوند.چهار تکه سه گوش تهیه شده با همدیگر دوخته و در بالای دیوارهای کجاوه به شکل گنبد نهاده , و دوخته می شود.یکی از آن سه گوش ها را به منظور استفاده بصورت دریچه نباید دوخت و بایستی بصورت باز گذشت.به این ترتیب کجاوه حاضر می شود.بعد از آن اطراف کجاوه با آلاجایوپ (نخی که با استفاده از پشم شتر و رنگ های مختلف , تزیین می گردد) ترسیم می گردد.
تزئین کجاوه ترکمن
در گوشه های کجاوه قپه های زیبا نصب می گردد که باعث ایجاد زیبایی خاص در کجاوه می گردد و به قسمت , داخل آن نیز پارچه سفید دوخته می شود.مردها در داخل کجاوه وسایلی همچون تیغ، قیچی، موچین، چخماق (فندک)، جوالدوز، بیز (جوالدوز دسته دار)، چاقو و غیر را نگهداری می کرده اند.زنان و دختران نیز در داخل آن وسایلی همچون آینه، شانه، لوازم زینتی، انگشتر، گوشواره، مچ بند، یونگسه, (انگشتانه) قیچی و غیره را نگهداری می کرده اند.کجاوه همیشه دم دست بوده است و آن را از دیوارها و اوق های (ستون های دراز آلاچیق) آویزان می کرده اند. وسایلی که در کجاوه نگهداری می شده است، تمیز می مانده و در طول سال ها از سوی صاحبش مورد, استفاده قرار می گرفته است.
دختران وقتی ازدواج می کرده اند، همراه با جهیزه های خود کجاوه هایی را که با دست های , خود بافته بودند با خود به خانه داماد می برده اند.متأسفانه بافت این کجاوه ها و استفاده از آن در اواسط قرن ۲۰ کم شده و بعدها تقریباً از بین رفته است. این کجاوه ها را در روستاهای واقع در مناطق کوهستانی و روستاهای صحرا نشین به ندرت می شود ملاحظه نمود.
کاربرد کجاوه
کَجاوه اتاقکی است چوبی که بر پشت شتر یا هر چارپای دیگری می‌بندند و یک یا دو نفر در آن می‌نشینند , و مسافرت می‌کنند. کجاوه می‌تواند یک اتاقک باشد و روی گرده چارپا قرار گیرد و می‌تواند دو قسمت , داشته در دو طرف گرده چارپا آویزان شود.
معمولا در قدیم زنان و مردان مهم و صاحب مقام را سوار بر کجاوه می‌کردند و مردان بر پشت , چارپا نشسته و سفر می‌کردند.
در لغت نامه‌های فارسی در مورد کجاوه شرح کافی داده شده‌است: کجاوه کژاوه. گژابه. کزابه. کزاوه. قزاوه. قژاوه. کجابه. کجبه. کجوه. (فرهنگ فارسی معین). کجابه‌است که به عربی هودج خوانند.
(برهان). آنچه بر پشت شتر بندند و دو شخص در آن مقابل یکدیگر نشینند.(غیاث اللغات). مَحمِل. (منتهی الارب). نشیمن و جایگاهی که بر استر و شتر بار کنند و در هر طرفی یکی بنشیند و در اول کرسی واری از چوب, ساختند و باریسمان کجن از پهلوی استر آونگ کردند و در آن نشستند ,
و کژاونگ و کژاوه خواندند چون زاء پارسی با جیم تبدیل می‌پذیرد کجاوه گفتند و او را با باء عربی بدل , نمودند کجابه نیز نامیده شد.
