کتبیه های گنجنامه همدان در دوران پادشاهی داریوش و خشایار شاه
گردشگری › آثار تاریخی
- 97/09/01
گنجنامه همدان
یکی از مرتفع ترین شهرهای ایران همدان است که با جاذبه های طبیعی و تاریخی خود، همه را مبهوت خودش می کند. صنعت گردشگری این شهر روز به روز در حال افزایش است چرا که دیدنی های زیادی که ناشی از تاریخ غنی این شهر هستند، همدان را مقصد محبوبی برای یک سفر چند روزه کرده است. از آرامگاه افراد مشهوری چون ابوعلی سینا، باباطاهر و … گرفته تا تپه‌ی تاریخی هگمتانه، همگی جاذبه هایی هستند که در سفر به همدان می توانید از آن دیدن کنید. اما یکی از دیدنی‌های بسیار خوب این شهر به گنجنامه همدان معروف است. طبیعت و تاریخ دست به دست هم داده اند تا این قسمت از شهر همدان را به یک جاذبه توریستی تبدیل کنند.
دلیل نامگذاری
این دو لوح تا به حال اسم های متفاوتی به خود گرفته اند به طور مثال تا سده ی ششم هجری این کتیبه ها را با نام هایی از جمله تنبابر، دادبهان یا دادمهان، سنگ نبشته، نبشت خدایان، کتیبه های الوند، جنگنامه و گنجنامه می شناختند. اما در سال های گذشته بیشتر دو نام آخری مورد استفاده قرار گرفته است.
نام گنجنامه بدین سبب بر روی این کتیبه ها گذاشته شد که در زبان پارسی این کلمه به معنی حکایت و داستان گنج است و اغلب مردم فکر می کرده اند که راز و رمزِ گنجی نهان را در این لوح ها نقر کرده اند.
نام جنگنامه نیز تحت تاثیر داستان ها و افکار مردم از جنگاوری پادشاهان بر روی این بنای تاریخی گذاشته شده است.
سنگ نوشته گنجنامه همدان
اولین چیزی که به طور حتم نظر شما را جلب خواهد کرد وجود سنگ نوشته هایی است که در کنار آبشار گنجنامه دیده می شوند. این کتیبه ها، در عهد هخامنشی و در دوران پادشاهی داریوش و خشایارشاه نوشته شده اند. کتیبه ها هر کدام سه ستون 20 سطری دارند که زبان های پارسی باستان، عیلامی و بابلی نو در آن ها به چشم می خورد. در سمت چپ هر دو لوح، پارسی باستان قرار گرفته که حدود 115 سانتی متر عرض دارد. در وسط دو کتیبه متن عیلامی و در سمت راست بابلی نو نوشته شده است. این سنگ نوشته ها در صخره های کوه الوند، انتهای دره عباس آباد واقع می باشند.
نامگذاری این کتیبه ها سیر گوناگونی داشته است. تا سده ششم هجری، آن‌ها نام هایی مانند دادمهان، تنبابر، جنگ نامه، گنجنامه، ببنابه و .. داشته اند. در تاریخ نزدیک تر نام های گنج نامه و جنگ نامه بیشتر به کار گرفته می شوده است. امروزه که به آن گنج نامه می گویند، شاید دلیل آن این باشد که مردم محلی عقیده داشتند که در نوشته ها نشانی گنجی پنهان گنجانده شده است.
گنجنامه همدان در جنوب غربی این شهر و با فاصله ای 5 کیلومتری قرار گرفته است. شاید این سوال برایتان پیش بیاید که چرا پادشاهان آن زمان این نقطه را برای حک کردن نوشته ها انتخاب کرده اند. پاسخ به این سوال آن است که مسیری که همدان را به غرب کشور مرتبط می کرده در زمان های بسیار قدیم نیز وجود داشته است. به همین دلیل هخامنشیان تصمیم گرفتند که این کتیبه را در این مسیر که برای عبور افراد مختلفی چون لشکرها، بازرگانان و خود پادشاهان بوده، بنا کنند. همچنین این نقطه در راه باستانی شاهی که بسیار مهم بوده قرار داشته و زمانی هگمتانه پایتخت تابستانی هخامنشیان نیز محسوب می شده است. مورد مهم دیگر در مورد این قسمت را می توان این مورد دانست که این راه به بابل در میانرودان می رسیده است. در نتیجه با تمام این موارد می توان به این ایده رسید که پادشاهان آن زمان با حک کتیبه ها در این راه قصد داشتند که عظمت و بزرگی خود را به افرادی که به هر دلیلی از این ناحیه عبور می کرده اند، نشان دهند.
ویژگی کتیبه ها
موقعیت صخره ای که میزبان کتیبه ها می باشد، به گونه ای است که روی کتیبه ها دقیقا به سمت شرق قرار دارد.
این سنگ نبشته ها به شکل دو فرورفتگی مربع شکل دیده می شوند که دارای 2.9 متر طول، 1.9 متر عرض و 30 سانتی متر عمق می باشند.
لوح سمت چپ به نام داریوش کبیر است و مقداری بالاتر قرار دارد و کمی پایین تر از آن و در سمت راست لوح دیگری به نام خشایارشا به چشم می خورد. هر کدام از کتیبه ها به سه زبان پارسی، بابلی نو و عیلامی، در سه ستون ِ بیست سطری با خط میخی روی صخره ای بزرگ حک شده اند.
متن سمت چپ به زبان پارسی است که پهنایی در حدود 115 سانتی متر دارد. متن وسط به زبان بابلی نو و متن سمت راست به زبان عیلامی با پهناهای کمتر نسبت به زبان پارسی نگاشته شده اند.
رمزگشایی کتیبه ها
اوژن فلاندن و پاسکال کوست در سال 1220 شمسی به نگاره برداری و تحقیق راجع به کتیبه ها پرداختند و بعدها، سرهنری راولینسون کاشف بریتانیایی به کمک همین کتیبه ها اسرار بسیاری از خط میخی را کشف کرد. مهم ترین دستاورد تحقیق پیرامون این کتیبه ها این بود که نتایج حاصل از مطالعات، کمک بسیاری به خواندن و ترجمه ی سنگ نوشته ی بیستون کرمانشاه نمود.
ترجمه متن کتیبه ها
اولین واژه ای که در ستون زبان پارسی باستانی دیده می شود، کلمه ی baga به معنی خداست. ترجمه ی فارسی باقی متون کتیبه ها به شرح زیر است:
لوح سمت چپ ( داریوش کبیر): «خدای بزرگ است اهورامزدا، که بزرگترین خدایان است، که این زمین را آفرید، که آن آسمان را آفرید، که انسان را آفرید، که شادی را برای انسان آفرید، که داریوش را شاه کرد، شاهی از [میان] بسیاری، فرمانروائی از [میان] بسیاری. من داریوش شاه بزرگ، شاهِ شاهان، شاهِ سرزمین‌ها[یی] که نژادهای گوناگون دارند، شاه سرزمین دور و دراز، پسر ویشتاسب هخامنشی.»
لوح سمت راست (خشایارشا): «خدای بزرگ است اهورامزدا، که بزرگترین خدایان است، که این زمین را آفرید، که آن آسمان را آفرید، که مردم را آفرید، که برای مردم شادی آفرید، که خشایارشا را شاه کرد، یگانه از میان شاهان بسیار، یگانه فرمانروا از میان فرمانروایان بی‌شمار. من خشایارشا، شاه بزرگ، شاهِ شاهان، شاهِ کشورهای دارای ملل بسیار، شاه این سرزمین بزرگِ دوردستِ پهناور، پسر داریوش شاه هخامنشی.»
می توان گفت متن این دو کتیبه مشابه یکدیگر می باشد اما در کتیبه خشایارشاه به جای داریوش، از نام خشایار و به جای کلمه ویشتاسب از داریوش استفاده شده است.
مسیر دسترسی
گنجنامه در فاصله ی 5 کیلومتری جنوب غربی همدان، در دل یکی از صخره کوه های الوند، در میان دره ی عباس آباد قرار گرفته است.
در مسیر جاده ی عباس آباد به میدان قائم که ابتدای جاده ی گنجنامه است، به جاده ای با مناظر بدیع کوهستانی و باغ های چشم نواز و چشمه های زیبا می رسیم که کتیبه ها در انتهای همین جاده قرار دارند.
