دانستنی های جالب و خواندنی درباره فک دریایی
گردشگری › حیات وحش
- 97/09/19
فُک دریایی
فُک خزری (نام علمی: Pusa caspica) یا فُک خَزَری یکی از پستانداران کمیاب آبزی دنیاست که فقط در دریای خزر و رودخانه‌های منتهی به آن زیست می‌کند. این گونه تنها پستاندار دریای خزر محسوب میشود و به دلیل صید بی‌رویه و به هم خوردن شرایط زیستی و کاهش شدید جمعیّت نیازمند حمایت بین‌المللی است.جالب است بدانید که فک خزری به‌طور میانگین ۱٫۵ متر طول و ۶۸ کیلوگرم وزن دارد و یک از کوچک‌ترین نوع از گونه های فک به شمار میرود.
ساحل‌نشینان شمال به این پستاندار سگ آبی می گویند. فک‌ها در میان هزار نوع جاندار خزر تنها پستاندار این دریا به حساب می آید. فک‌ها جانورانی با ارزش‌اند که حتی با مدفوع خود یک منبع غذایی در دریای خزر به وجود می‌آورند و نابودی آنها اکوسیستم خزر را به خطر می اندازد.
فک دریای یک شکارچی ماهر
در سراسر پهناورترین دریاچه دنیا، پستاندار شکارچی دیگری جز فک های خزری وجود ندارد، شکارچی‌هایی که برای غذا خوردن به چرا می‌روند. محققان از این نظر به غذا خوردن این پستانداران چرا کردن می‌گویند که در پهنه زیستگاه خود در پی طعمه دلخواهشان شنا می‌کنند، آن را انتخاب کرده و می‌بلعند.
فک‌ها از لحاظ حواس ها یعنی حس شنوایی، بینایی و بویایی بسیار ضعیفند به طوری که نمیتوانند از این حواس در شکار خود استفاده کنند، آنها کوررنگ اند، چرا که فقط یک لایه لنزی روی عدسی چشمشان دارند و فقط رنگ سبز برای آن ها قابل تشخیص می باشد.
فُک ها با همه این ناتوانی، شکارچی‌های به حساب می آیند و این توانایی را نه در حواس بویایی، شنوایی و بینایی که در ابزار خاص دیگری دارند. راز پیدا کردن طعمه به وسیله فک، در سبیل‌های اوست،جالب است بدانید که ۱۲۴ تا ۱۳۸ تار سبیل یک تا چهار سانتی‌متری که فک‌ها دو طرف لبشان دارند، جای دقیق طعمه را برایشان مشخص می‌کند.
روی هر تار سبیل فک، ۱۰۰ تار عصبی قرار دارد که کوچک‌ترین تلاطم را حس می‌کند و مکان و فاصله دقیق طعمه را تا فاصله پنج تا هفت متری مشخص می‌کند، حتی بعد از گذشتن ۳۵ثانیه از عبور ماهیان. بعد، از عقب طعمه را دنبال می‌کند و با چهار دندان نیش‌اش، آن را مهار کرده و با کمک ماهیچه لب‌ها، زبان و دندان‌های دیگرش، می‌بلعد.
مهاجرت فُک ها
فک‌ها اهل سفرند. به طوری که نمی‌توان گفت ایرانی‌اند یا روس یا قزاق یا ترکمن. تمام دریاچه پهناور خزر خانه آنهاست. گونه فک خزری یا Phoca caspica سه دوره زندگی دارد: «جفت‌گیری و تولیدمثل»، «موریزان» و «چِرا یا تغذیه».
آنها دو دوره اول را که حدودا یک یا دو ماه به طول می انجامد، در یخ‌های قطور سواحل روسیه و قزاقستان می‌گذرانند و برای گذراندن دوره چرا و رسیدن به منابع غنی غذایی باید بهار، تابستان و پاییز راهی آب‌های عمیق و معتدل جنوب دریای خزر و سواحل شمالی ایران شوند، جایی که پر است از دسته‌های بزرگ ماهی‌های کیلکا که یکی از منابع اصلی تغذیه فک به محسوب میشود. کفال‌های کوچک، نرم‌تنان، سخت‌پوستان و دیگر ماهی های کوچک کف دریا هم غذاهای دیگر فک‌ها هستند.
پاییز که از راه می‌رسد، سفر ۱۰۰۰کیلومتری فک‌ها هم شروع میشود. اواخر آبان تا اوایل دی‌ماه یعنی (اوایل نوامبر تا اواخر دسامبر) فصل کوچ فک‌هاست، البته کوچ فک‌های باردار؛ چراکه فک‌هایی که شرایط زادآوری ندارند در آب‌های میانی یا جنوبی خزر در طول زمستان باقی می‌مانند. توده‌های بزرگ یخ و دماهای زیر صفر بهترین‌جا برای جفت‌یابی فک‌هاست، جایی که روی خشکی دشمن کمتری دارند و با خیال راحت می‌توانند توله‌هایشان را رها کنند یا ساعت‌ها زیر نور خورشید از آفتاب لذت ببرند و بغلتند تا موهایشان بریزد.
اواسط بهمن‌ماه یعنی ماه ژانویه که رو به انتها میرود و ماه فوریه در روزهای آغازین خود قرار می گیرد. فک مادر، با خیال آسوده، توله‌اش را بعد از ۹ تا ۱۱ ماه بارداری در عمق قصر یخی اش به دنیا می‌آورد. نوزادها که اول کرک‌های سفید دارند و بعد از دو هفته با اولین موریزانشان موهای خاکستری تیره درمی‌آورند، سه تا پنج هفته اول را فقط شیر می‌خورند. هرچند هرچه بزرگ‌تر می‌شوند، با موریزان‌های هرساله بعد از جفت‌گیری، نرها تیره‌تر و ماده‌ها قهوه‌ای‌تر می‌شوند و همین یکی از راه های نر و یا ماده بودن فک ها به حیاب می آید.
ویژگی های زندگی فُک
فُک پستانداری است که زندگی او در آب است و تنها برای زادآوری، و گاهی برای استراحت به ساحل می‌آید. فک در خشکی بسیار کم‌تحرک ولی در آب بسیار فعال است و با کمک پاهای خود به سرعت شنا می‌کند. فک‌ها از دست‌هایشان برای حفظ تعادل استفاده می‌کنند.
بدن این پستاندار برای زندگی در آب تغییراتی کرده‌است. میان انگشتان دست و پای آن پرده‌ای وجود دارد که باعث میشود دست‌ها و پاها شبیه باله‌ای برای شنا شود. پاها در انتهای بدن و در امتداد دم قرار گرفته‌اند. به‌همین‌دلیل فک‌ها نمیتوانند به‌راحتی روی زمین راه‌بروند.
نقش فُک در طبیعت
خوب است بدانید که فک‌ها با خوردن آبزیان بیمار و ایجاد تعادل در جمعیت آنها، در اکوسیستم دریای خزر نقش مهمی ایفا می کنند.
غذای فُک ها
فُک دریای خزر از نرم تنان و ماهی های کوچک، به خصوص ماهی کیلکا، تغذیه می کند.
خطر تهدید کننده برای فک ها
فُک ها جانوران بسیار زیبایی هستند و شیر آنها ۱۲ درصد چربی دارد. در زمان های گذشته، تعداد زیادی از فک ها برای استفاده از پوست و گوشتشان شکار می شدند. هم اکنون سالانه تعداد زیادی از آنها در تورهای ماهیگیران گرفتار می شوند. بعضی ماهیگیران تصور می کنند که فک ها از ماهیان تجاری که برای آنها بسیار ارزشمندند، تغذیه می کنند، به همین دلیل، به محض کشاهده ی فک ها آنها را می کشند.
گرمایش جهانی و گرم شدن روز به روز زمین، باعث آب شدن یخ های قسمت های شمالی دریای خزر و در نتیجه از بین رفتن زیستگاه فک ها شده است. از دیگر علل کاهش شدید جمعیت فک های دریای خزر، آلودگی های محیطی و نوعی بیماری ویروسی است که از سگ سانان به این گونه منتقل شده و در سال های گذشته تلفات زیادی به بار آورده است.
