مرثیه سرایی در شعر و ادبیات فارسی
خواندنی › شعر و ادبیات
- 97/09/08
مرثیه سرایی چیست؟
در لغت مرثیه واژه ایست عربی و به معنای سخن یا شعر یا سرودی که در غم از دست دادن کسی که مرده است خوانده می شود. مرثیه بیشتر در بردارنده ستایش از مرده است.مرثیه در اوان پیدایش و گسترش شعر فارسی پا به پای مضمون های دیگر ادبی به تقلید از شعر عربی به وجود آمد و در گذر زمان انواع گوناگونی به خود گرفت .
مرثیه سرایی در ایران باستان
مهم ترین میراث رثایی ایران باستان در ادبیات فارسی، سوگ سیاوش است. طبیعتا سوگ های دیگری هم برای شاهان، پهلوانان، مشاهیر یا بزرگان مذهبی ادیان پیش از اسلام برپا می شده است؛ ولی هیچ کدام فراگیری و دیرپایی سووشون را نداشته اند. گفتنی است که آیین سوگ سیاوش در طول تاریخ تغییرات زیادی کرده است و مکررا رنگ فرهنگ ها و آیین های محلی و بومی را به خود گرفته است؛ به طوری که در روایت سیمین دانشور از این آیین، شبیه خوان سیاوش را می بینیم که قرآن به سر می گذارد و نماز می خواند و جمیع مسلمانان را دعا می‌کند.
مرثیه سرایی در ادبیات فارسی پس از ورود اسلام
از ابتدای پیدایش شعر فارسی تا قرن هشتم هجری مرثیه غالب ، مرثیه رسمی است که در قالب قصیده سروده می شد. اما رفته رفته و با به قدرت رسیدن حکومت صفویه مرثیه مذهبی در قالب ترکیب بند رایج می گردد. پس از اوج گرفتن مرثیه سرایی مذهبی دو شیوه دیگر مرثیه مذهبی یعنی نوحه و مقاتل منظوم درقالب مثنوی ابداع گردید. در یکصد سال اخیر به علت خیزش های مردمی، شاعران مضامین مذهبی را با مضامین اجتماعی و سیاسی تلفیق کردند و نوعی مرثیه وطنی اجتماعی به وجود آوردند که نقش مرثیه را از حد سوگ به مرتبه تحریک و بیداری مردم به عنوان یک وظیفه اجتماعی و سیاسی برتری بخشید.
انواع مرثیه در ادبیات فارسی
در جامعه ادبی ایران مرثیه دارای دو معناست : معنای عام و معنای خاص ؛ در معنای عام، مرثیه شعری است که شاعر به واسطه آن غم فقدان و محاسن شخص متوفا را برمی شمرد و در معنای خاص ، شعری است که شاعر در سوگ و شهادت حضرت امام حسین و وقایع مربوط به کربلا و ائمه معصوم سروده باشد.
در میان انواع مراثی ، مرثیه مذهبی از صداقت بیشتری برخوردار است و بر شنوندگان تأثیر قوی دارد. در ادبیات فارسی بی تردید مراثی مربوط به شهادت حضرت امام حسین (ع) را باید محور اصلی مرثیه سرایی مذهبی دانست. در تاریخ مرثیه سرایی فارسی، قرن ششم تا هشتم را باید قرون تجربه های تازه در مراثی مذهبی شناخت. دردوره های بعد به شعرایی برمی خوریم که مراثی مذهبی را به اوج رساندند و پرسوزترین اشکال مرثیه را در ادبیات فارسی به وجود آورند که محور این مراثی، حسین بن علی(ع) می باشد.
