قلعه رودخان گیلان بزرگترین قلعه آجری ایران
گردشگری › آثار تاریخی
- 97/09/23
قلعه رودخون گیلان
بر فراز ارتفاعات جنگلی شهرستان فومن، بنایی تاریخی در میان درختان سر به فلک کشیده و در ارتفاعی بین 665 تا 715 متر ارتفاع از سطح دریا خودنمایی می کند. این جاذبه دیدنی با نام قلعه رودخان، دژ رودخان یا قلعه حسامی شناخته می شود عنوان بزرگترین قلعه آجری ایران را به خود اختصاص داده است و در پارک جنگلی قلعه رودخان قرار دارد.
این قلعه متعلق به دوره سلجوقیان است و سفری متفاوت را برای تان رقم می زند که در آن، ناگزیر به پیاده روی نیمه سنگین می شوید و طبیعت گردی و سفری فرهنگی-تاریخی را تجربه می کنید. در سمت راست این قلعه، رودخانه ای به همين نام از شمال به جنوب جریان دارد كه از ارتفاعات سرچشمه می گیرد و حیات را در این فضا ممکن می کند.
قلعه رودخان که به زبان محلی اهالی آن منطقه (تالش ) به نام قعله رودخون خوانده می‌شده است یکی از بناهای تاریخی بسیار قدیمی در استان گیلان است. دژ مستحکمی که دکتر منوچهر ستوده در کتابی با نام "آستارا تا استرآباد" از آن با نام سومین بنا از عجایب هفتگانه گیلان نام می‌برد.
دلیل نام گذاری قلعه رودخان
به سبب قرارگیری این قلعه در کنار رودخانه نام های باستانی دژ رودگان یا روگان را به آن اختصاص داده اند که در گذر زمان به قلعه رودخان تغییر یافته است. کلمه رودخان مخفف رودخانه است و قلعه رودخان به معنای قلعه ای است که در نزدیکی رودخانه قرار دارد. این قلعه در زبان تالشی قله رخون نامیده می شود که تغییر یافته قلعه رودخان است. علاوه بر این نام ها، در دوران هایِ تاریخی مختلف اسامی دیگری همچون هزارپله، حسامی، سکسار، سگسار و سگسال نیز به آن اطلاق شده است.
عنوان قلعه حسامی، به حسام الدین دباج اسحقی و مرمت و تجدید بنای قلعه توسط وی اشاره دارد. عنوان هزار پله نیز بر اساس تعداد پله های منتهی به قلعه به آن اختصاص داده شده است. در طی کاوش های باستان شناسی نیز تعداد 935 پله در امتداد دیوارها و برج ها از زیر خاک بیرون کشیده شد که این باور را تایید می کند. نام سگسال نیز از دو بخش سگ و سال تشکیل شده که احتمالا اشاره به این دارد که قلعه در سال سگ ساخته شده است.
تاریخچه‌ی قلعه رودخان
نام این قلعه که در کنار رودخانه‌ای با همین نام بنا شده است ، معادل باستانی دژ رودگان یا روگان (دژی در کنار رود) است که به مرور زمان نامش به رودخان تغییر پیدا کرده است. قلعه‌ای که با نام‌های قلعه "هزار پله"، "حسامی" و "سکسار" نیز خوانده شده است. برخی از کارشناسان بر این باورند که این قلعه متعلق به دوره‌ی ساسانیان و زمان حمله‌ی اعراب به ایران است و مجددا در دوران سلجوقیان بناشده و از پایگاه‌های مبارزاتی اسماعیلیان بوده است.
روی کتیبه‌ای که از این قلعه در موزه‌ی گنجینه‌ی رشت نگهداری می‌شود، نوشته شده که در سال 821 تا 918 هجری قمری برای سلطان حسام‌الدین امیردباج بن امیر علا الدین (فرمانروای بیه پس یکی از دو منطقه‌ی گیلان قدیم که از اطاعت سلجوقیان سرپیچی کرد و قلعه رودخان را بازسازی کرد و نهایتا دستگیر شد و در تبریز به دار آویخته شد) تجدید بنا شده است.
در سال 1830 میلادی (حدود 1245 قمری)، یک پژوهشگر لهستانی به نام آلكساندر شودزكو خچكو به هنگام انجام تحقیقات در گیلان، برای نخستین بار قلعه رودخان را دید و در یادداشت های خود موقعیت آن را به ثبت رساند.
او درباره قلعه رودخان می نویسد:
دژی است بر بالای كوهی در قسمت علیای رودخانه ای به همین نام، بام آن سنگی است و طرفین ورودی دارای دو برج دفاعی مستحكم است و بر كتیبه سردر ورودی آن حک شده است كه این قلعه برای نخستین بار در سال ۹۱۸ تا ۹۲۱ هجری قمری برای سلطان حسام الدین امیردباج بن امیر علاءالدین اسحق تجدید بنا شده است.
او در جایی دیگر درباره این قلعه چنین می گوید:
قلعه رودخان دژی است بر بالای کوهی در قسمت علیای رودخانه ای به همین نام، باروی آن از سنگ و آجر است و در طرفین در ورودی دو برج دفاعی مستحکم وجود دارد.
معماری قلعه رودخان
قلعه که در ارتفاعی حدود 665 تا 715 متر از سطح دریا قرار دارد، 2.6 هکتار مساحت دارد، دارای برج و باروهایی به بلندی ۱۵۰۰ متر است. طول قلعه حدود 500 متر است و در نقاط مختلف عرضی متفاوت دارد.
قلعه از دو بخش با نام‌های ارگ و قورخانه تشکیل شده که ارگ محل شاه‌نشین و حرم‌سرای وی و قورخانه محل فعالیت‌های نظامی و زندگی سربازان بوده است. ارگ در قسمت غربی در دو طبقه ساخته شده و قراول‌خانه‌ها در قسمت شرقی در دو طبقه با نورگیرها و روزنه‌های متعدد بر اطراف قلعه مسلط هستند.
چون قلعه روی دو قله بنا شده به سه بخش شرقی، میانی و غربی تقسیم می‌شود. بخش شرقی که با دروازه‌ای از سایر قسمت‌ها جدا می‌شود روی یک تپه‌ی 670 متری قرار دارد و بیشتر بناهای آن جنبه‌ی نظامی دارد و شامل دروازهی ورودی، زندان، در اضطراری و تعدادی واحد مسکونی و دو برج بزرگ است. قسمت میانی که در پایین‌ترین سطح قلعه قرارگرفته دروازهی اصلی را در بردارد و نهایتا قسمت غربی که روی شیب تند کوه بنا شده است شامل بخش‌هایی نظیر دروازهی ورودی، آب انبار، آبریزگاه، سردخانه، شاه نشین و تعدادی واحدهای مسکونی است.
در ورودی در ضلع شمالی است و دو طرف آن دو برج عظیم قرار دارد و کتیبه‌ای که اکنون در موزه‌ی رشت نگهداری می‌شود بالای آن بوده است. 42 برج دیده‌بانی دور تا دور قلعه وجود دارند که در پایین توپر و در بالا تو خالی هستند و اتاق‌های هشت ضلعی آنها در بالا با طاق‌های گنبدی پوشانده شده‌اند. داخل دیوارها و برج‌ها روزنه‌هایی شیب دار وجود دارد که برای ریختن مواد مذاب و تیراندازی در نظر گرفته شده بودند. برخی از این برج‌ها دارای دو طبقه هستند که سقف تعدادی از آنها چوبی است و درون آنها اجاق و دودکش وجود دارد که در سرمای زمستان به اسکان بهتر سربازان کمک می‌کرده است.
مهمترین بنای قسمت غربی این قلعه شاه‌نشین است که در بالاترین بخش قلعه ساخته شده است و از لحاظ ساختار با دیگر قسمت‌ها متفاوت است. دارای دو بخش تحتانی، فوقانی و تراس است که این تراس مکان مناسبی برای تماشای قلعه است. به علاوه چشمه‌ی آبی که قبلا منبع اصلی تامین آب قلعه بوده ( که می‌گویند از ییلاق زردخونی آورده‌اند) در گذشته در حیاط آن دیده می‌شده است که پس از زلزله‌ی سال 1369 گیلان خشک شد و بعدها مجددا توسط میراث فرهنگی این استان احیا شد.
در انتهای شمال شرقی قلعه یک ساختمان دو طبقه‌ی بسیار زیبا وجود دارد و در ضلع جنوبی آن کوهی قرار دارد که غاری در آن دیده می‌شود و به گفته‌ی مردم محلی قبلا محل استقرار نگهبانان بوده است تا در صورت بروز حمله به قلعه علامت دهند. با اینکه بخش‌های زیادی از این قلعه‌ی زیبا که در سال 1354 به ثبت آثار ملی و تاریخی رسیده است، از بین رفته اما کماکان یک مکان زیبا و دیدنی برای گردشگران است.
مسیر دسترسی
آدرس: استان گیلان، 25 کیلومتری جنوب غربی شهر فومن
برای رسیدن به قلعه رودخان، به شهر فومن بروید و از آنجا مسیر خود را به سمت جاده قلعه رودخان ادامه دهید. پس از عبور از روستاهای گشت، کرد محله، گشت رودخان، سیاه کش، گوراب پس، ملسکام، سعیدآباد (سید آباد) به روستای قلعه رودخان می رسید. در این منطقه راه را ادامه دهید تا پس از عبور از حیدرآلات به محل پارک ماشین برسید. در این مکان از ماشین پیاده شده و پس از عبور از کنار مغازه های متعدد در مسیر شن ریزی شده به پای کوه برسید. از اینجا پس از طی مسیر 1.5 کیلومتری و پیمودن حدود 1000 پله، ورودی قلعه رودخان را خواهید دید.
