تپه گنج دره هرسین در استان کرمانشاه
گردشگری › آثار تاریخی
- 97/09/13
تپه گنج دره
تپه گنج دره یا چیا خزینه در 10 كیلومتری مسیر هرسین به كرمانشاه قرار دارد و معرف دوره نوسنگی است. بیشتر بناهای این تپه در جهت جنوب شرقی، شمال غربی هستند. منازل با گوشه های زاویه دار کنار یكدیگر ساخته می شدند و کف آنها با گچ یا خاک پوشانده می شد تا نرم شود. دیوارها به روش چینه ساخته می شد که روی دیوار به خاطر استحکام بیشتر با کاهگل پوشانده می شد. این خانه ها به اوایل دوره نوسنگی تعلق دارند.
در لایه هایی از تپه كه قدیمی تر بوده محلهای زندگی بسیار ساده بودند و فقط شامل حفره هایی در دل خاك هستند كه انسانها در آنها زندگی می كردند.
سفالهای كمی از این تپه به دست آمده است. ابزارهای سنگی از سنگ چخماخ و پیكركهای انسان و حیوان كه از گل ساخته شده اند در گنج دره كشف شده است. در این تپه 41 اسكلت انسان نیز كشف شد. بچه ها را در گوشه اتاقها به صورت جمع شده یا دراز كش و اجساد افراد بالغ را به صورت جمع شده دفن می كردند. در یك مورد یك فرد بالغ، یك نوجوان و یك كودك در تابوتی گلی دفن شده اند. تاریخ زندگی در این تپه از8500 پیش از میلاد تا 6500 پیش از میلاد است.
از گنج دره آثاری پیدا شده که نشان می دهد بز در 10 هزار سال پیش از میلاد در این منطقه اهلی شده بود.
لایه های پایینی گنج دره متعلق به هزاره دهم پیش از میلاد است و فاقد معماری است در لایه های بالایی گنج دره به طور شاخص زندگی در هزاره هشتم دیده می شود.سنگ های آسیاب و کوزه های سفالی 7500 سال پیش از میلاد گنج دره نشان از تولید غذا توسط ساکنان این محل دارد. هنوز نمی دانیم آیا این گیاهان خوراکی کشت می شدند یا وحشی بودند. اما به طور حتم گوسفند و بز اهلی در این محل نگه داری می شد.
در یکی از لایه های پایینی، آثار آتش سوزی دیده می شود. از محل آتش سوزی دیوارهایی بدست آمده است که توسط آجرهای گلی نپخته ساخته شده بودند. روی دیوارها روکش گچی وجود داشت. این اتاقها نشان از استقرار دایمی در هاره هشتم پیش از میلاد دارند.
در یک اتاق مربع شکل متعلق به 7500پیش از میلاد سه خمره بزرگ سفالی قرار داشت. دو عدد از خمره ها به زمین وصل بودند و یکی دیگر آزاد بود و میتوانست تغییر محل دهد. این ظروف بزرگ سفالی پخته شده انبار نگه داری گیاهان بودند.
استقرار در گنج دره در 7000 پیش از میلاد به پایان رسید. این زمان هم دوره ورود فرهنگ جدیدی به منطقه زاگرس است.
لایه های تپه گنج دره
این محوطه نخستین بار در سال 1965 م توسط «فیلیپ اسمیت» مورد گمانه زنی قرار گرفت و در چهار فصل دیگر طی سال های 1967، 1969، 1971 و 1974 م اقدام به حفاری آن نمود. در تپه گنج دره، پنج طبقه استقراری شناسایی شد که از سطح تپه تا خاک بکر با حروف الفبا نشان داده شده است.
طبقه A جدیدترین و طبقه E قدیمی ترین طبقات استقراری گنج دره است. طبقه A از سطح تپه تا عمق یک و نیم متری است . در این طبقه، تعدادی گور دوره اسلامی متأخر و در زیر آن بقایایی از اجاق های ساده و دیوارهای دوره نو سنگی که با خشت های قرمز رنگ چیده شده بودند، شناسایی شد. طبقه B از عمق حدو دو متری شروع و تا عمق حدود سه متری ادامه دارد. در این طبقه فضاهای مسکونی که با چینه ساخته شده بودند، شناسایی شد. طبقه Cنیز از عمق حدود 30/3 متری شروع و تا عمق 90/4 متری ادامه دارد. معماری این طبقه استقراری نیز چینه ای است.
طبقه D از عمق حدود پنج متری شروع و تا عمق شش متری ادامه دارد. معماری این طبقه ترکیبی از چینه و خشت است. طبقه E از عمق حدود شش متری شروع و تا عمق هفت متری یعنی خاک بکر ادامه دارد. از ویژگی های این طبقه، شناسایی سی حفره بود که تا عمق پنجاه سانتی متری در داخل خاک بکر کنده شده بودند. این حفره ها دارای دهانه ای به قطر هفتاد سانتیمتر تا یک متر بودند.
از بقایای طبقه استقرار D حدود 144 متر مربع از بافت روستا کاوش شده است. آثار معماری این طبقه نشان می دهد در این دوره ساکنان گنج دره در منازلی که دیوارهای آنها را با خشت خام می ساختند، به سر می بردند. خشت ها به شکل مکعب مستطیل های کوچکی که سطح آنها کمی بر آمدگی دارد و به نوع «پلانو کانوکس» معروف هستند. طول این خشت ها بیت پنجاه تا نود و پنج سانتیمتر متغییر است. خانه های این لایه به طور معمول در جهت جنوب شرقی – شمال غربی ساخته شده بود. از سنگ برای پی دیوار استفاده نمی کردند و کف دیوار بعضی از اتاق های خانه ها با گل اندود شده بود.
محلات این دهکده از خانه هایی که بدون فاصله در کنار یک دیگر بنا شده بودند، شکل گرفته بود. به نظر می رسد راه ورود به آنها از پشت بام بوده است. در برخی از خانه ها نیز اتاق های دو طبقه ای ساخته شده بود. روستای گنج دره در این دوره استقراری (طبقه D) در اثر یک آتش سوزی بزرگ کاملاً سوخته و برای مدتی متروک شده است. از جمله یافته های گنج دره، تعداد زیادی قطعات سفالین است که از طبقه D به بالا شروع می شود. البته از طبقه E نیز یک قطعه سفال خاکستری به دست آمده است و به نظر می رسد که نمونه آن نیز از طبقات دیگر شناسایی شده است. ظاهراً ساکنان اولیه گنج دوره از سفال گری به اطلاع بودند.
علاوه بر قطعات سفالین تعدادی از ابزار سنگی از جمله تیغه، خراشنده، سنگ مادرهای مخروطی و ریز تیغه های هندسی نیز به دست آمده است. همچنین تعدادی ظروف سنگی، هاون و دسته هاون، مشته سنگ ساب، چکش سنگی، پیکرک های گلی حیوان و انسان، صفحه های مدور گلی، سوراخ کن های استخوانی، درفش و سوزن استخوانی، مهره های زینتی از جنس صدف نیز در این محوطه شناسایی شده است.
