اولین دوران پارینه سنگی در ایران
گردشگری › فرهنگ و تمدن
- 97/08/08
نخستین داده های موجود درباره انسان های هوشمند، نشان از قدمت حضور این انسان ها در قاره افریقا را مربوط به ۱۹۵ هزار سال پیش دارد. همچنین نخستین شواهد به دست آمده از حضور انسان هوشمند در قاره اروپا مربوط به ۴۰ تا ۴۳ هزار سال پیش است. بنابر عقیده بعضی از پژوهشگران، نشانه های زیست انسان در مراحل نخستین دوره پارینه سنگی یا «پالئولیت» (Paleolithic) که به اصطلاح باستان شناس ها مربوط به دوران نخستین تمدن انسان های ماقبل تاریخ است، در ایران کشف نشده است. تاریخ شروع پارینه سنگی قدیم را به درستی نمی دانیم و پارینه سنگی میانه در ایران بین ۲۰۰ تا ۴۰ هزار سال برآورد شده است اما هیچ مستنداتی در این زمینه وجود ندارد و پایان این دوره را هم نمی دانیم. برای پارینه سنگی جدید هم تاریخی بیشتر از ۴۰ هزار سال نداریم. تا قبل از کاوش‌های غار کلدر، همه توجهات روی منطقه شامات متمرکز بود اما کاوش های غار کلدر با ۵۴ هزار و ۴۰۰ سال قدمت، منجر به تاریخ نگاری لایه‌های پارینه سنگی تازه ای شد. با این حال ابزاری از نوع شل و اشوال که به دوران پالئولیت تعلق دارد اما به زمانی نزدیک تر که در نتیجه تمدن انسان های آن دوران، پیشرفته تر است، در ماوراء قفقاز و کشورهای آسیای باختری به دست آمده و حتی نزدیک مرزهای ایران در کردستان عراق نشانه هایی از سکونت انسان در دوره اشوال دیده شده است (تقریباً ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار سال پیش). اما بی گمان در دوران پیش از اشوال هم انسان در ایران ساکن بوده است و دلیل بر این مدعی پیدا شدن تصادفی چند ابزار ابتدایی ساخت دست بشر در شرق این سرزمین یعنی ترکمنستان بوده که ویژه زندگی انسان های آسیای غربی است. به موجب نشانه هایی که در خود ایران به دست آمده، در زمان «موستر» (دوره ابزار سازی سنتی) یا «پالئوتیک میانه» (که زمانش از شل و اشوال به زمان ما نزدیک تر است) کاملاً مسکونی بوده و آثار مربوط به این دوره در قسمت غربی ارومیه، شرق کویر نمک، فارس و مناطق دیگری مانند لرستان و کردستان به مقدار زیاد در غارها و
سرپناه‌های صخره ای کشف شده اند.
باستان شناسان ایرانی و آلمانی در پایان فصل چهارم کاوش علمی باستان شناسی در غار بوف شهرستان رستم، یافته های جدیدی از دوران پارینه سنگی میانی و پارینه سنگی جدید شامل دست ابزارهای سنگی، بقایای استخوان های جانوری و دانه های گیاهی شناسایی کردند.غار یاد شده دارای توالی استقراری از دوران پارینه سنگی میانی تا فرا پارینه سنگی است و از آن جا که بقایای استخوان انسانی در این مکان یافت نشد،
نمی‌توان گونه های انسانی متعلق به آن دوران را مشخص کرد.بر اساس داده های به دست آمده از کاوش، تاریخ نگاری و روش کاوش، این غار در زمره یکی از مهم ترین منابع برای ارائه داده های باستانی مربوط به گذار از دوران پارینه سنگی میانی به جدید و همچنین آغاز دوره پارینه سنگی جدید در کشور بوده که در نتیجه بر اساس آن بازسازی چهره فرهنگی انسان در این دوره میسر شده است.با توجه به مکان قرار گرفتن این غار در جنوب زاگرس و جنوب کشور و شمال خلیج فارس، این غار در معرض مهم ترین تحولات تاریخ بشر یعنی خروج انسان مدرن از آفریقا در دوره پلیستوسن فوقانی است.
کشف دست افزارهای سنگی موسوم به موستری زاگرس، از گسترش انسان‌‌های منقرض شده نئاندرتال تا دشت اسلام آباد غرب در استان کرمانشاه حکایت می کند. آغاز فرهنگ دوران موستر در ایران به صد هزار سال پیش می رسد. بنابر نتایجی که از طریق آزمایش رادیوکربن (روشی که به وسیله آن مدت کهنگی و قدمت اشیاء را با وسایل فنی تعیین می کنند و بیشتر مورد استفاده باستان شناس ها است) به دست آمده، این دوران، قرن ها زودتر از اروپا در ایران شروع شده است (حدود ۳۰ تا ۵۵ هزار سال پیش). بنا بر نظریه چند تن از دانشمندان روی آثار به دست آمده، قدمت آن ها بیش از یک صد هزار سال پیش تقویم شده است. اما بر پایه آزمایش اشیاء به دست آمده از دوران پالئولیت میانه یعنی دوره موستر در ایران و بنابر تاریخ گذاری هایی که از طریق روش رادیو کربن در غار «کونجی» (واقع در دره خرم آباد لرستان) و شانیدار (در حاشیه شمال شرقی عراق) شده قدمت این آثار از ۴۰ تا ۵۰ هزار سال پیش بیشتر نبوده است.
دوره موستر در ایران با پایان آخرین دوره یخبندان و در اروپا با آغاز این دوره مقارن بوده است. در میان آثاری که از این زمان در ایران کشف شده غاری در کوه بیستون است (در این کوه کتیبه معروف داریوش اول حک شده است). این کوه آهکی در کنار جاده قدیمی و اصلی بین ایران و بین النهرین قرار گرفته و موقعیت فعلی جغرافیایی آن بین راه کرمانشاه به همدان در نزدیکی یک چشمه و در کنار دره ای است. ابزار انسان های دوره موستر، به شدت به اقتصاد شکار وابسته بوده است. چنان که در بیستون، کونجی و غارهای دیگر همه ابزار یافته شده نوک تیز و برنده اند که به جای نیزه مورد استفاده قرار
می‌گرفته اند. ضمناً ابزارهای دیگری شبیه گیره (جهت عمل آوردن پوست حیوانات برای لباس) و تیغه های سنگی نازک مانند چاقو در این غارها یافت شده اند.
در دوران پالئوتیت جدید باز هم شکار نقش عمده ای را در زندگی انسان ها بازی می کرده است و به همین دلیل از آن دوران اسلحه جنگی، قطعات سنگ چخماق تیز و برنده، سلاح های مرکب از قبیل پیکان باقی مانده است. در نقاط دیگر
(غار خر) تعداد زیادی اسلحه که با شکل های منظم هندسی ساخته شده اند به دست آمده که به تشخیص باستان شناس ها مربوط به هزاره یازدهم و اواسط هزاره دهم پیش از میلاد مسیح هستند. کاوش طبقه زیرین غار کمربند و غار ختو در شمال ایران (نزدیک گرگان) برگه های مهمی از این دوران به دست می دهد. این غارها در صخره های سنگی آهکی نزدیک جلگه خزر و غرب بهشهر کشف شده اند. تقریباً در نخستین نیمه هزاره هشتم پیش از میلاد، در غار ختو انسان هایی زندگی می کرده اند که برای خود نردبان ساخته بودند. کاوش آثار هزاره هشتم و هفتم پیش از میلاد درغار کمربند، نشان گر این است که کار دامداری و اهلی کردن حیوانات در میان انسان ها به سرعت پیشرفت کرده است. همچنین اسلحه سنگ چخماقی تکامل یافته و تیغه های داس مانند سنگی و ظروف سفالی زبر ساخته می شده است.
