الهه های ایران باستان و میتراییسم
گردشگری › فرهنگ و تمدن
- 97/09/06
در زمان ایران باستان یا به عبارتی ایران پیش از تاریخ مکتوب، آریایی‌ها نیز همانند اقوام دیگر دارای الهه‌ها و اساطیری بودند. آنان برای این الهه‌ها نماد جسمانی قایل شده و آنها را به صورت اشکال حیوانی یا انسانی و یا ترکیبی از هر دو می‌شناختند.تفاوت الهه‌های ایران باستان با سایر اقوام این بود که ایرانیان به خدای یگانه كه معمولا به اسم اهورا مزدا از آن یاد می‌شد اعتقاد داشتند و هر الهه به تعبیری فرشته نگهبان یا اداره کننده ویژگی خاصی در جهان بود.مهر ایزد یا میترا
نیروهای طبیعت مانند خورشید و ماه و ستارگان و آتش و خاک و باد و آب مورد ستایش آریاییان بوده‌است. خدایانی را هم که نشانهٔ نیروهای طبیعت بوده‌اند «دئوه» می‌خوانده‌اند. در بین این خدایان برتر از همه ایندرا بوده‌است که اژدهاکش و پروردگار تندر و برق و جنگ به‌شمار می‌آمده‌است.نزد ایرانیان پرستش میترا (مهر) جای آن را گرفت و ایندرا رفته‌رفته و به ویژه از زردشت در ردیف دیوان مردود درآمد.
افسانه مهر
داستان مهر به تدریج در مناطق مختلف دنیای باستان و بین ملل گوناگون رواج پیدا کرد و از شکل اولیه اسطوره‌ای تبدیل به یک آیین اجتماعی و مذهبی شد.
گفته می‌شود اهریمن برای از بین بردن هر آنچه مهر به وجود آورده از هیچ کاری فرو گذاری نمی‌کند. اما مهر که همه جا مدافع راستی و پاکی و دادگری است به رویارویی با اهریمن می‌پردازد. نخست اهریمن قحطی در روی زمین پدید می‌آورد، اما مهر با شکافتن (فروبردن نیزه‌اش درون) صخره‌ای آب را از درون آن صخره جاری می‌کند و رودخانه‌ها و دریاها را پدید می‌آورد و موجودات روی زمین را نجات می‌دهد.
در پایان شب یلدا نیز مهر سوار بر ارابه‌ای با چهار اسب که نشانه چهار عنصر اصلی هستند به سوی آسمان عروج می‌کند و با خورشید یکی می‌شود. خورشید از مهر نور و گرما می‌گیرد و در بامداد پس از طولانی‌ترین شب زمین در آسمان طلوع می‌کند و زین پس خورشید به کمک ماه زمین را روشن و گرم می‌کند. از این روست که مهرآیینان برای نیایش مهر، خورشید را نیایش می‌کنند.
میترا در دیگر آیین ها
در کیش زرتشت مهر ایزد نور و روشنایی است، و نگهبان پیمان می‌باشد که سوار بر گردونه خورشید گرد جهان می‌گردد. در اوستا نیز یک سرود برای مِهر آمده‌است.
مذهب مانی امیزه‌ای از آیین زرتشتی ومسیحی و بودایی وفلسفه یونانی واساطیری قدیم است به به عقیده مانی جهان از دو عنصر روشنایی وتاریکی پیدا شده‌است و پایه ان بر نیکی و بدی است ولی اصل چنان است که سرانجام روشنایی از تاریکی جدا خواهد شد و بر ان پیروز می‌شود انسان برای جدایی نور و ظلمت باید تاریکی را از خود دور کند و این کار با دوری از لذات جهانی چون زن خواستن و گوشت وشراب دوری کرده و مال گرد نکند و نفس پرستی ننماید.
در سده سوم میلادی میتراییسم کیش امپراتوری رم بود. هنوز مسیحیت و انسان گرایی بسیاری از نمودهای آیین مهر را در خود دارد (استیوارد پرون). ارنست رنان (فیلسوف فرانسوی ۱۸۲۳–۱۸۹۲) براین باوراست: «اگر رویدادی آیین مسیحیت را از تعالی بازداشته بود اینک جهان پر از میترا و مهر بود.»
