تاریخ شهرستان زلزله زده ی سرپل ذهاب واقع در کرمانشاه
خواندنی › تاریخ
- 97/09/05
شهرستان سرپل ذهاب، این شهر امروز خاموش، هزاران سال خشت هایش روی هم بوده‌اند و دیوارهایش کنار هم. هزاران سال رودهایش خروشان و کوه هایش سرافراز و دشت هایش آباد و سر سبز بوده‌اند.با توجه به بررسی‌های باستان‌شناسی انجام‌شده، سرپل ذهاب، دارای سابقه سکونت در دوران نوسنگی ( قبل از هفت‌هزار سال قبل) بوده. قدمت آن بر اساس مطالعه آثار باستانی و کتیبه‌های آن از قبیل کتیبه و سنگ نوشته آنوبانی نی پادشاه لولوبی‌ها که بر سینه رشته کوه همیشه استوار زاگرس حک شده و یکی از قدیمی ترین و به عبارتی اولین هنر معماری روسنگ آسیا بشمار می‌رود، قابل دستیابی و استخراج است. حلوان شهر مهم ساسانی‌ها و پایتخت 156ساله بنوعنازیان است. ابن‌خلدون قدیمی‌ترین آثار تمدن آسیا را در این شهر مشاهده کرد و راویلینسون آن را یکی از هشت شهر باستانی دنیا می‌داند. ذهاب، زادگاه بزرگانی چون مفتی زه‌هاوی، جمیل صدقی زه‌هاوی، خانای قبادی و... بوده است.
موقعیت جغرافیایی سرپل ذهاب
سرپل ذهاب، یکی از شهرستان‌هایی استان کرمانشاه می‌باشد که با مساحتی بالغ بر 1271 کیلومتر، با 34.27 عرض و 45.52 طول جغرافیایی در غرب ایران و منتهی‌الیه شیب ارتفاعات زاگرس بر سر راه بین‌المللی تهران – بغداد واقع است. فاصله زمینی آن تا کرمانشاه 140 کیلومتر، تا تهران 680 کیلومتر و تا کربلا 270 کیلومتر است.
جمعیت سرپل ذهاب
مردم سرپل ذهاب با زبان کردی و دو گویش کردی «جافی و کلهری» صحبت می‌کنند. در این شهرستان سه گروه عمده از ایلات پرجمعیت کردستان یعنی جاف، کلهر و گوران زندگی می‌کنند. سرپل ذهاب شامل یک بخش مرکزی و پنج دهستان دشت ذهاب، بشیوه و پاطاق، قلعه شاهین، پشتنگ ذهاب و حومه می‌باشد.
سرپل ذهاب با بیش از 100 هزار نفر جمعیت، مسکن درصد بسیار بالایی از اهل سنت است
شهرهای سرپل ذهاب
شهر سرپل ذهاب در میان صفحات خاموش کتب تاریخی گذشته هر دوره با اسامی متفاوتی حضور و قدمتی خاص داشته است و از مناطق مورد توجه شاهان و حکومتهای گذشته بوده است
معروفترین نامهای این شهر حلوان و ذهاب هستند که هر دو شهرهای باستانی بودند.
حلوان نام تحول یافته‌ی آرمان، آلمان، حالمان بوده که بعدها تحت عنوان حلوان نامیده شد.
اهمیت نظامی سرپل ذهاب
این شهر دو پایتخت ایران و عراق را به هم مرتبط می‌کند در گذشته بسیار دور این راه بازرگانی اهمیت نظامی و استراتژیکی فوق‌العاده‌ای داشته است و به «راه شاهی» مشهور بوده است.
این راه کوهستانی دشت بین‌النهرین را به عمق نجد ایران مرتبط می‌سازد. تنگه مهم پاتاق که دروازه زاگرس نامیده می‌شود در این شهر واقع است. از همین رو است که در روزگاران دور تا به حال توجه دولتمردان و حکومتهای مختلف را به خود جلب کرده است. کوروش هخامنشی در 25قرن پیش از این گذرگاه به بین النهرین لشکر کشید و شهر رویایی بابل را فتح کرد. این جاده شاهی قرنها راه اردوکشی‌های بزرگ ایران و روم بود. در 14 قرن پیش اعراب مسلمان به ایران حمله کردند محور دفاعی ایرانیان میدانهای قادسیه –جلولا- حلوان و نهاوند بود که همان شاهراه زاگرس است. ابومسلم خراسانی حلوان را مرکز فعالیت خود قرار داد تا عراق رافتح کند. در 8قرن پیش مغولها ایران را اشغال کردند آنان در ادامه اشغال شهرها و کشتار و غارت مردم از دروازه زاگرس عبور و به بغداد لشکر کشیدند و بین‌النهرین را متصرف شدند. در طی 4قرن جنگ و مناقشه ایران و عثمانی لطمات و صدمات فراوانی متحمل شد، ایران در مقابل القای حاکمیت بر بندر خرمشهر از ولایت سلیمانیه و بخش غربی ولایت ذهاب چشم پوشید. شاه‌عباس صفوی و نادرشاه افشار به دفعات از گذرگاه جن گهای باستانی، سرپل ذهاب، به بغداد لشکر کشیدند و آنرا فتح کردند.
سرانجام تانک های عراقی از همین مسیر قصد ورود به خاک ایران را داشتند و با لشکرکشی خود باعث کشتار، ویرانی، رکود، عدم پیشرفت، خسارات و تلفات زیاد انسانی و مالی شدند به گونه‌ای که منجر به آواره و اسیر شدن بیش از 30 هزار نفر از سکنه نوار مرزی که بطور گسترده اهل سنت و اندکی هم اهل حق بودند و باعث کوچانیدن آنها به غربی‌ترین نقطه عراق در مرز اردن در شهر رمادیه در اردوگاه «التاش» شدند.
با 2 برابر شدن این آمار در مدت 11 سال اسارت، 3 سال پس از اتمام جنگ تحمیلی و آغاز جنگ جدید نفت تعداد انبوهی از آنها به قصد بازگشت به ایران از این اردوگاه پا به فرار گذاشتند و در خانه و کاشانه خود زندگی جدیدی را شروع کردند، گروهی نیز به کمک صلیب سرخ راهی کشورهای اروپایی شدند و عده‌ای هم کردستان عراق را به عنوان مسکن جدید خود انتخاب نمودند. کوچ این مرزنشینان لطمات جبران‌ناپذیر اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را به خود و منطقه وارد کرده است...
گذشته سرپل ذهاب
این نقش برجسته تصویری از آنوبانی‌نی، الهه "نی‌نی" و 9 اسیر است. سطحی که نقش بر آن حجاری شده به دو قسمت تقسیم شده در قسمت بالا و سمت چپ "آنوبانی‌نی" که پای چپ خود را روی سینه اسیری نهاده، قرار دارد. او در دست چپ که روی سینه نهاده کمان و نیزه‌ای و در دست راست تبری دارد.
در روایات آمده است که حضرت ادریس صد شهر بنا کرد که کوچکترین آنها ذهاب بود. بعضی مفسرین اوستا معتقدند که ذهاب کلمه‌ای اوستایی است که این نام به صورت «زرزازاو» در اوستا آمده است که شامل سه قسمت است «زر» به معنی طلا، «زا» به معنی زاییدن و زاییده شده و «زاو» که نام منطقه‌ی ذهاب است و در کل به معنی «منطقه زرخیز» آمده است. همچنین دیاکونوف در" تاریخ ماد "معتقد است که «باتیر» که قدیمی‌ترین نام سرپل ذهاب است نام یکی از نیاکان زردتشت بوده است. در اوستا، ذهاب را همان زواب می‌دانند که زو پادشاه باستانی ایران پلی برروی رود آنجا کشید. «ازردهی» و «ارزها» شکل‌های دیگری از ذهاب هستند که در اوستا از آنها نام برده شده است.
سرپل ذهاب دروازه اسلام
در سال 642 سلسله ساسانی با بیش از 400 سال حکومت در نتیجه جنگ نهاوند که اعراب آنرا فتح‌الفتوح نامیدند منقرض شد. اسلام پس از جنگ جلولا و سقوط حلوان (سرپل ذهاب) و در زمان خلیفه دوم توسط جریر بن عبدالله بجلی وارد ایران شد و سرپل ذهاب جزو اولین شهرهای بود و به عنوان دروازه اسلام شناخته شد چرا که اسلام با فتح حلوان وارد مرزهای ایران شد.
عالمان و بزرگان سرپل ذهاب
این دیار همواره موطن نام‌آورانی در زمینه علم و دانش بوده که در زیر به تنی چند از آنها اشاره می‌کنیم:
1- احمدبن علی بدران بن ابوبکر حلوانی: او از علمای بزرگ اهل سنت در سده‌ی پنجم هجری قمری بوده که در حلوان بدنیا آمده و در زمینه علم و دانش در روزگارخود از شهرت خاصی برخوردار بوده است.
2- یحیی بن علی بن بزار ابو سعید حلوانی: وی از ائمه و اصحاب امام شافعی بود که در اواخر قرن پنجم هجری قمری در حلوان بدنیا آمد و بیار مورد احترام بود و در زمینه مسائل دینی و عرفانی صاحب نظر بود.
3- احمدبن محمدعاصم حلوانی: از عالمان قرن چهارم و پنجم هجری قمری بوده است و در حلوان بدنیا آمده است.
4- ابوسهل حلوانی: عالم قرن چهارم و پنجم هجری قمری بوده و از دانشمندان معروف روزگار خود که در حلوان چشم به جهان گشود.
5- حسام‌الدوله فارس بن ابی‌الفتح بوالشکوک حلوانی: از امیران و عالمان قرن چهارم و پنجم هجری قمری بوده که از امرای معروف کرد در روزگار خود بوده است.
6- ابو المقاتل نصر حلوانی: یکی از شاعران برجسته و دانشمندان بزرگ و نام‌آور قرن سوم و چهارم هجری قمری است. قدما اشعار ابوالمقاتل را منسجم، پرصلابت و برخوردار از روحی لطیف و بهره‌مند از زبانی زیبا و سرشار از ترکیباتی بکر صور خیال دانسته‌اند.
7- خانای قبادی: خانای قبادی از طایفه پاشایان باجلان و نواده‌ی قباد بیگ بن عمر بیگ حاکم دره‌تنگ سرپل ذهاب است.خانا از شعرای برجسته‌ی کردی‌گویی است. در حدیقه سلطانی چنین آمده است: منظومه خسرو شیرین او از شاهکارهای ادبیات کردی است و تاکنون هیچ کدام از شعرای داستان‌سرای کرد بر وی تفوق نیافته‌اند، وی اطلاعات کافی در امور فلسفی، فقهی، ادبی و عرفانی داشته است.
8- مفتی زه‌هاوی: فیضی زه‌هاوی معروف به «مفتی زه‌هاوی» در سال 1208ه.ق در سرپل ذهاب متولد شد و بعد از سالها زندگی در این شهر به اتفاق خانواده راهی بغداد گردید و در همان دیار مقیم گشت. او پس از اندکی به عنوان «مفتی بزرگ بغداد» برگزیده شد و سالهای زیادی این مسئولیت راعهده‌دار شد.
فیضی مردی فقیه، فاضل، حکیم و عارف بود و در انواع شعر متبحر و به چهار زبان کردی، فارسی، عربی و ترکی شعر می‌سروده است. وی معتقد بوده که هرکدام از شاگردان برای او به منزله‌ی تألیفی هستند.
9- جمیل صدقی زه‌هاوی: در سال 1320ه.ق در دشت ذهاب به دنیا آمد وی فرزند محمد فیضی زه‌هاوی است. او همچون پدر پس از سالها زندگی در این شهر راهی بغداد می‌شود. صدقی از دوستان نزدیک ملک‌الشعرای بهار است. بهار در رثای وی مرثیه بلند سروده است. جمیل زه‌هاوی هم شاعری توانا و هم ادیبی بزرگ در زمینه ادبیات فارسی و عربی بود به طوریکه هر اثر تحقیقی که در باره ادبیات عرب انجام شود لاجرم باید از اشعار و آثار وی نیز نام برد.
آب و هوای سرپل ذهاب
- قسمت مرکزی و غربی آن بطرف نوار مرزی ایران و عراق دارای زمستان معتدل و تابستان گرم و طولانی است.
- قسمت شمالی و قسمت شرقی دارای زمستان سرد و تابستان خنک می‌باشد.
- قسمت شمال غربی دارای زمستان ملایم و تابستان گرم وخشک می‌باشد.
