جدایی بحرین از ایران
خواندنی › تاریخ
- 98/04/01
انگلستان پس از خروج از عدن (یمن جنوبی)، نیروهایش را به بحرین منتقل کرد و به این ترتیب پس از عدن، مجمع‌الجزایر بحرین به‌عنوان پایگاه مهم انگلستان در شرق سوئز و خلیج‌فارس مطرح شد. مدتی بعد در ژانویه ۱۹۶۸، پس از اینکه انگلستان اعلام کرد نیروهایش را تا پایان سال ۱۹۷۱ از شرق سوئز خارج خواهد کرد، دولت ایران از این تصمیم استقبال و اعلام کرد که از حق حاکمیت خود بر بحرین منصرف نشده است.سپس، با طراحی و هدایت انگلستان قرار شد فدراسیونی متشکل از ۹ شیخ‌نشین جنوب خلیج‌فارس از جمله بحرین در قالب یک کشور واحد پس از خروج نیرو‌های انگلیسی از منطقه تشکیل شود، به‌ویژه شیخ بحرین با ابراز ناخشنودی از مساله خروج آتی نیرو‌های انگلیسی و ادعای مالکیت ایران بر بحرین آن را یک مشکل امنیتی برای آینده مجمع‌الجزایر دانست و بنابراین راه‌حل این مشکل را پیوستن بحرین به فدراسیون یاد شده دانست.
واکنش ایران درباره تشکیل فدراسیون با شرکت بحرین
عکس‌العمل ایران نسبت به تشکیل این فدراسیون با شرکت بحرین قابل پیش‌بینی بود؛ چراکه بر خلاف موضع‌گیری همه کشور‌های عرب، ایران با تشکیل چنین فدراسیونی مخالفت کرد. اردشیر زاهدی، وزیر امورخارجه ایران در تاریخ ۱۷ تیرماه ۱۳۴۷ در بیانیه رسمی شدیداللحنی اعلام کرد: «ایجاد چیزی به نام فدراسیون امارات خلیج‌فارس با شرکت جزایر بحرین از دیدگاه ایران مطلقا قابل قبول نیست.»
محمدرضا شاه نیز به نوبه خود اعلام کرد ایجاد این فدراسیون چیزی جز یک اقدام استعماری و امپریالیستی و تلاش برای بازگشت انگلیس از «در پشتی» منطقه نیست. او هشدار داد که ایران در صورت لزوم برای حفظ منافع تاریخی و حقوق سرزمینی خود قدرتمندانه اقدام خواهد کرد.
در این میان، مذاکرات آشکار و پنهان میان ایران، انگلستان، عربستان سعودی و آمریکا انجام می‌گرفت. یکی از مواضع موجود بر سر حل مساله بحرین– جدا از سیاست‌های استعماری انگلستان– حمایت عربستان سعودی (به‌عنوان کشور عرب بانفوذ منطقه) از خواسته‌ها و آمال شیخ بحرین و نیز مرز آب‌های سرزمینی و فلات قاره دو کشور بود.
شاه در دیدار رسمی خود از هندوستان، در یک مصاحبه مطبوعاتی در «دهلی نو» در تاریخ ۴ ژانویه ۱۹۶۹ اعلام کرد که «اگر مردم بحرین خواهان پیوستن به کشورم [ایران]نباشند ایران از ادعا‌های سرزمینی‌اش نسبت به این جزیره خلیج‌فارس دست خواهد کشید.» وی گفت: چنانچه سیاست بین‌المللی خواهان آن باشد، ایران نیز خواست مردم بحرین را می‌پذیرد. شاه تاکید کرد که ایران مخالف استفاده از زور برای حل مساله ارضی بحرین است.
مذاکرات و توافق نامه های سه جانبه بر سر بحرین
تضاد منافع دو کشور چنان بود که شاه برنامه دیدار رسمی‌اش از عربستان سعودی را به خاطر اعتراض به دعوت رسمی این کشور از حاکم بحرین به عنوان رئیس یک دولت مستقل به تعویق انداخته بود. بالاخره با مذاکرات طرفین اولین قدم قابل توجه در حل اختلافات دیرین دو کشور بر سر مرز فلات قاره و مالکیت جزایر فارسی و عربی در تاریخ ۲۴ اکتبر ۱۹۶۸ با امضای یک موافقت‌نامه انجام گرفت.مذاکرات و توافق‌های پنهانی بین ایران و انگلستان و آمریکا و نیز امضای توافق‌نامه فوق باعث شد ایران در مورد مساله بحرین کوتاه بیاید و تا اندازه‌ای عقب‌نشینی سیاسی کند.
شاه در دیدار رسمی خود از هندوستان، در یک مصاحبه مطبوعاتی در «دهلی نو» در تاریخ ۴ ژانویه ۱۹۶۹ اعلام کرد که «اگر مردم بحرین خواهان پیوستن به کشورم [ایران]نباشند ایران از ادعا‌های سرزمینی‌اش نسبت به این جزیره خلیج‌فارس دست خواهد کشید.» وی گفت: چنانچه سیاست بین‌المللی خواهان آن باشد، ایران نیز خواست مردم بحرین را می‌پذیرد. شاه تاکید کرد که ایران مخالف استفاده از زور برای حل مساله ارضی بحرین است
نتیجه آرا مردم بحرین در مورد ایران
هیات اعزامی دریافتند که مردم بحرین پیشنهاد و درخواست ایران و انگلستان برای نظرخواهی و مساعی جمیله سازمان ملل را در این راه مورد ستایش و تقدیر قرار دادند، هیچ‌گونه تلخکامی و خصومتی از سوی مردم بحرین نسبت به ایرانی‌ها مشاهده نشد و اظهار امیدواری شده بود که «ادعای [مالکیت]ایران [بر بحرین]یکباره و برای همیشه کنار رود.»
ضمنا آمده بود که مردم بحرین پس از حل مساله بحرین، خواستار روابط نزدیک‌تر خود با سایر کشور‌های عرب و نیز ایران هستند، اینکه خواهان یک «کشور مستقل و با حاکمیت کامل» سیاسی هستند و بالاخره اینکه اکثریت تام مردم احساس می‌کنند که بحرین یک کشور عربی است.
ایران نیز در ماه مه (اردیبهشت ۱۳۴۹) برای شناسایی رسمی قطعنامه شورای امنیت در مورد استقلال بحرین در جدایی از خاک کشور دست زد. چنان‌که هیات دولت قطعنامه‌ای را به منظور تصویب تصمیم شورای امنیت به مجلس شورای ملی تقدیم کرد.
این قطعنامه در تاریخ ۲۴ اردیبهشت ۱۳۴۹ با ۱۸۷ رای مثبت و چهار رای منفی (از کل ۱۰۱ نماینده حاضر) به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
مجلس سنا نیز در ۲۸ اردیبهشت‌ماه آن را به اتفاق آرا (۶۰ رای کل نمایندگان) تصویب کرد. نمایندگان مخالف از سوی جناح پان ایرانیسم به رهبری محسن پزشکپور رهبری می‌شدند. ۱۳ حاکم بحرین برای اولین بار در آذرماه ۱۳۴۹ (دسامبر ۱۹۷۰) از ایران بازدید کرد و موافقت‌نامه اولیه مربوط به فلات قاره دو سرزمین به امضا رسید.
نتیجه جدایی بحرین از ایران
اعلامیه استقلال بحرین در تاریخ ۱۴ اوت ۱۹۷۱ منتشر شد. دولت ایران تنها یک ساعت پس از استقلال بحرین آن را به رسمیت شناخت. یک روز بعد (۱۵ اوت)، بحرین و انگلستان یک قرارداد دوستی با هدف (مشورت) در مواقع ضروری با یکدیگر امضا کردند! به این ترتیب، مساله بحرین پس از یک و نیم قرن منازعه و کشمکش به نقطه حل رسید. دلیل آن نیز از نظر سیاسی، سازش و توافق پنهانی انجام شده بین ایران و قدرت‌های غربی بر سر نقش آتی ایران در منطقه خلیج‌فارس بود. در واقع باید گفت: بحرین قربانی یک بده‌بستان سیاسی شد و آخرین بخش جدا شده از خاک ایران در دوران معاصر بود.
