پیمان عبدل آباد چیست و جریان لغو آن چگونه بوده است
خواندنی › تاریخ
- 97/11/09
تاریخچه شیلات ایران
در دوران سلطنت محمدشاه قاجار، کسر بودجه و فقر عمومی ایرانیان از یک طرف و بی‌کفایتی صدراعظم وقت، حاجی میرزا آغاسی از طرف دیگر سبب شد تا دولت وقت، به فشار سفارت روسیه تزاری تسلیم شود و بهره‌برداری از آبزیان دریای خزر را، در قبال دریافت اجاره بهایی ناچیز معادل 6500 تومان در سال، به یکی از اتباع روسیه تزاری به نام عبدل واگذار نماید.به همین جهت پیمان مربوط به اعطای این امتیاز، پیمان عبدل خوانده شد.
لغو پیمان عبدل
این وضع تا چندین سال ادامه داشت تا اینکه نوبت صدارت به میرزا تقی خان امیرکبیر رسید و وی صمیمانه نسبت به لغو پیمان عبدل کمر بست و سرانجام بعد از مبارزات و درگیری‌های بسیار موفق شد پیمان مزبور را در حدود سال 1265 هجری قمری ملغی سازد و بهره‌برداری از آبزیان دریای مازندران و رودخانه‌های بین آستارا و اترک را برای مدت چهار سال به میرزاابراهیم خان دریابیگی واگذار نماید. امّا میرزا ابراهیم خان دریابیگی دارای خویشاوندانی با تابعیت روسیه تزاری بود و دولت مزبور همین مسئلهٔ تابعیت را دستاویز و انگیزهٔ مداخلات گوناگون مجدد خود قرار می‌داد. در مقابل امیرکبیر که به هیچوجه حاضر نبود به اینگونه فشارها و مداخلات بیگانگان گردن نهد، با مشاهدهٔ این وضع، تاخیر در پرداخت نخستین قسط اجاره توسط میرزا ابراهیم خان را بهانه قرار داد و به لغو پیمان موسوم به میرزا ابراهیم خان دریابیگی اقدام نمود و بدین ترتیب دومین پیمان مربوط به این موضوع نیز ملغی اعلام گردید.
پس از امیرکبیر و در سال‌ها و دهه‌های بعد، امتیاز دریای مازندران باز هم به ترتیب، به خارجی‌های دیگری واگذار گردید که یکی از مشهورترین آنها، سرمایه داری از ارامنه هشترخان موسوم به لیانازوف بود که امتیاز شیلات برخی بنادر دیگر (و از جمله امتیاز شیلات شهر خویش)را نیز، در دست داشت. وی مدتی بعد متوجه کرانه‌های جنوبی دریای مازندران شد و پس از یک آزمایش یک ساله در 12 ژوئن سال 1876 میلادی امتیاز صید ماهی در آب‌های ایران را از دولت وقت ایران بدست آورد.
تا سال 1306 خورشیدی، که تاریخ انعقاد قرارداد جدید شرکت مختلط ماهی ایران و شوروی برای بهره‌برداری از آبزیان دریای شمال است، برادران لیانازوف و مدتی هم شخصی به نام گریگور پطروویچ وانتسوف، به ضمانت تجارتخانه تومانیانس، از این امتیاز به عنوان مستأجر بهره‌برداری می‌نمودند. سرانجام در اول اکتبر 1927 میلادی برابر با سال 1306 خورشیدی، قرارداد جدید عقد گردید و بر طبق این قرارداد بهره‌برداری از آبزیان آب‌های ایران در دریای خزر، برای مدت ربع قرن (25 سال) به شرکت مختلط ماهی ایران و شوروی واگذار گردید.
گرچه پس از پایان دوران این قرارداد تلاش‌ها و رایزنی‌های بسیاری از جانب نمایندگان اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی جهت تداوم این قرارداد پرمنفعت به عمل آمد، امّا سرانجام با پی گیری‌ها و مجاهدات برخی رجال ایران همچون میرزا احمدعلی خان سپهر (مورخ الدوله سپهر)، که در این زمان ریاست هیئت مدیره شرکت شیلات ایران و شوروی را عهده‌دار بود، و همچنین با رشادت و پایمردی نخست وزیر وقت ایران، دکتر محمد مصدق، در روز12 بهمن ماه سال 1331 خورشیدی، و بدنبال پایان موعد قانونی قرارداد مذکور، صنعت ماهی و شیلات ایران برای همیشه ملی اعلام گردید.
