قراردادی ننگین به نام ترکمانچای که در زمان فتحعلی شاه قاجار بسته شد
خواندنی › تاریخ
- 97/07/30
عهدنامه ترکمنچای پیمانی است که در اول اسفند 1206(21فوریه 1828) در پی جنگ‌های ایران و روسیه در دوره قاجار بین این دو کشور امضا شد. برای امضای این پیمان از سوی فتحعلی شاه، پادشاه ایران، میرزا ابوالحسن‌خان شیرازی و اله یارخان آصف‌الدوله و از سوی امپراتوری روسیه، ایوان پاسکویچ حضور داشتند. علت ظاهری انعقاد عهدنامه ترکمنچای نتیجه بی توجهی دولت‌های ایران و روس به تعیین خطوط سرحدّی در عهدنامه گلستان است در میانه جنگ و با سقوط تبریز استقلال ایران به شدّت به خطر افتاده و ژنرال آریستوف خود را برای حمله به تهران آماده می‌کند. در همین موقع است که مک‌دونالد، وزیر مختار جدید و تازه نفس انگلیسی که در تمام مدت جنگ ایران و روس در ایران بود، از پیشرفت روس‌ها و خطر سقوط تهران به شدت نگران شده، پیشنهاد میانجی‌گری می‌دهد و فتحعلی‌شاه هم که قبلاً از روبرو شدن با دشمن زورمند و فاتح بیمناک بود، فورا این پیشنهاد را می‌پذیرد.
بالاخره عهدنامه‌ای که سرنوشت ایران را طی مدّت تقریباً یک قرن تعیین می‌کرد در ترکمنچای به امضاء رسید. به موجب این عهدنامه، علاوه بر ایالاتی که طبق عهدنامه گلستان از ایران جدا شده بود، ایالات نخجوان، ایروان، طالش، قره باغ و شوره گل به دولت روسیه واگذار شد و مبلغ ده کرور (پنج میلیون تومان) هم بابت غرامت به روس‌ها پرداخت گردید و بالاتر از این‌ها طبق این عهدنامه، ننگ کاپیتولاسیون قریب یک قرن بر گرده ملت ایران سنگینی کرده است. به هر حال یکبار دیگر سناریوی از پیش تعیین شده دول متجاوز اروپا توسط مک دونالد، وزیر مختار انگلیس، به ملت ایران تحمیل می‌شود و دولت انگلیس سهم خود از دلالی چنین معامله‌ای به قیمت لغو ماده سه و چهار عهدنامه تهران می کند
مفاد قرار داد ترکمنچای
1- واگذاری خانات ایروان و نخجوان به دولت روسیه و تخلیه تالش و مغان از سپاه ایران.
2-پرداخت ده کرور تومان (پنج میلیون تومان) به طور اقساط از طرف ایران به روسیه به عنوان غرامت جنگی.
3-اجازه عبور و مرور آزاد به کشتی‌های تجاری روسی در دریای خزر.
4-رضایت به انعقاد یک عهدنامه تجاری بین ایران و روسیه و حق اعزام کنسول و نمایندگان تجاری به هر منطقه از مناطق ایران که روس‌ها لازم بدانند.
5-حمایت روسیه از ولیعهدی عباس میرزا و کوشش در به سلطنت رساندن وی پس از مرگ شاه.
6- استرداد اسرای طرفین.
7- اعطای حق قضاوت کنسولی به اتباع روسیه.
8-علاوه بر امضای معاهده ترکمنچای زیر فشار روس‌ها، یک عهدنامه تجاری نیز با آنان به امضا رسید که تمام بازار ایران را بدون هیچ مانعی در اختیار روس‌ها قرار می‌داد.
لغو قرار داد ترکمنچای
با لغو برخی از مفاد عهدنامه ترکمنچای پس از اینکه انقلاب اکتبر در روسیه به پیروزی رسید، لنین برای اثبات حسن نیت خود نسبت به ملل ضعیف جهان، الغای تمام امتیازات استعماری دولت تزاری پیشین را اعلام کرد. دولت نجف قلی صمصام‌السلطنه نیز از این فرصت استفاده کرد و در 4مرداد در حالی که در ایران این عهدنامه «ننگین» تلقی می‌شود، اما روس‌ها از آن استقبال می‌کنند. به طوری که در 75امین سالگرد امضای این معاهده، با همکاری سازمان دوستی ارمنستان و روسیه بر فراز «تپه پاسکویچ» در ایروان مجسمه ژنرال ایوان پاسکویچ فرمانده سپاه قفقازی ارتش روس و یکی از تدوین‌کنندگان این معاهده سرنوشت‌ساز برای مردم ارمنی که محاصره و تصرف قلعه ایروان را فرماندهی می‌کرد، نصب شد
