تاریخچه صنعت قند و شکر در ایران
خواندنی › تاریخ
- 97/10/20
شکر به عنوان کالایی مهم و استراتژیک شناخته شده و توانایی در تولید این محصول نه تنها از نظر اقتصادی، بلکه از نظر سیاسی نیز حائز اهمیت است .کشت چغندرقند به منظور استحصال شکر با قدمتی بیش از یک قرن، تقریباً در تمام مناطق کشور گسترده شده است. این پراکندگی نه فقط بخاطر شرایط مساعد اقلیمی و آب و هوایی بوده بلکه مسایل سیاسی و اجتماعی حاکم در مقاطع زمانی مختلف، احداث کارخانه های قند و ترویج کشت چغندر را در مناطق مختلف کشور توجیه و باعث گردیده است..به روایت تاریخ، از گذشته های دور کشت چغندر در ایران رایج بوده است. محل پیدایش اولیه چغندر به آسیای صغیر و قسمتهائی از ایران نسبت داده می شود. ورود بذر اصلاح شده چغندرقند به ایران حدود 120 سال سابقه دارد. گذشته صنعت قند و شکر را از نظر سابقه انحصار و سرمایه گذاری می توان به 6 دوره طبقه بندی نمود که به طور خلاصه به آنها اشاره می شود
دوره اول 1274 تا 1311
اولین کارخانه قند ایران در سال 1274 هجری شمسی در کهریزک با ظرفیت روزانه مصرف 150 تن چغندر توسط یک شرکت بلژیکی تأسیس شد که بعد از سه سال فعالیت به علت رقابت ناعادلانه و ناسالم تولیدکنندگان خارجی و اعمال نفوذ کشورهای استعمارگر مجبور به تعطیل شد. در سال 1309 دولت وقت دست بکار بازسازی کارخانه قند مذکورگردید و پس از آن کارخانه قند کرج با سرمایه دولتی تاسیس شد.
دوره دوم 1332تا 1311
در این دوره با اندیشه تأمین قندوشکر کشور و توسعه دانش فنی و توسعه اشتغال مولد، خصوصاٌ صنعتی که بتواند مهاجرت از روستا را کنترل نمایند تعداد 8 کارخانه توسط دولت های وقت تأسیس و راه اندازی شد. آمار موجود نشان می دهد که حداکثر حدود 28226 تن شکر از آنها بهره برداری شده است.
دوره سوم 1353 تا 1332
بعد از وقایع سال 1332 سیاست های اتخاذ توسعه سرمایه گذاری بخش خصوصی باعث شد که صنعت قندوشکر کشور) با آغاز دهه 40 بخش خصوصی در صنعت قند فعال شد که دلیل فعالیت بخش خصوصی همانا برداشته شدن انحصار قند و شکر از طرف دولت بود )در دهه 40 تا 50شاهد جهشی در تأسیس واحدهای جدید باشد در این دوره 26 کارخانه در جغرافیای جمعیتی و سیاسی و کشاورزی ایران تأسیس شد.
دوره چهارم 1370 تا 1353
در این دوره زمانی با تصویب انحصار قندوشکر توسط دولت های وقت عملاٌ سرمایه گذاری بخش خصوصی متوقف و فقط دو واحد مغان و دزفول در بخش چغندر و نیشکر کارون توسط دولت تأسیس گردید. با احداث واحدهای جدید میزان تولید36 واحد (34 واحد چغندری و 2 واحد نیشکری )در سال 1357بالغ بر 600 هزار تن گردید.
دوره پنجم 1370 تا 1381
از ابتدای این دوره که اندیشه آزادسازی و رفع انحصار در سیاست های اقتصادی کشور مورد بحث قرار گرفته و طی سا لهای 1371 به بعد به تدریج عرضه و فروش بخشی از تولید آزاد شد. اما بعد از سال 1372 انحصار شکر مجددا در اختیار دولت قرار گرفت و رسماً تا سال 1381 ادامه داشت. در این دوره مطالعات طرح توسعه نیشکر در قالب طرح ملی شروع و سرمایه گذاری آن از اواسط دوره انجام گرفت و در سال های پایانی دوره، کارخانجات کشت و صنعتهای امام خمینی (ره) و امیر کبیر هر کدام به ظرفیت تولید سالانه یکصد هزار تن شکر به بهره برداری رسیدند.
دوره ششم 1381 تا کنون
در سال 1381 قانون لغو انحصار توسط دولت تصویب شد و در این خصوص کمیته بررسی وضعیت شکر تشکیل گردید. لیکن در چند سال اول این دوره صنعت قند و شکر عملاً رها شد. خرید شکر تولید داخل کاهش و روند کنترل و تغزیرات قیمت شدید و قیمتها با نرخی کمتر از نرخ تورم و روند کاهشی افزایش یافت و از 4650 ریال سال 82 به 5100 ریال در سال 83 و بترتیب5480، 5600 و 5600 ریال تا سال 1386 رسید. نکته قابل تامل در این رهاسازی، کاهش شدید تعرفه واردات و عدم کنترل واردات منطبق با تولید و نیاز داخلی بود که عملاً با ورود بی سابقه 2.5 میلیون تنی واردات قانونی در سال 1385، شالوده صنعت داخلی قند و شکر در سایه لغو انحصار از هم پاشید. در این دوره علارغم واگذاری 80 درصدی سهام پروژه های طرح توسعه نیشکر به بخش خصوصی ( بانک های صادرات و ملی ایران) و مشکلات عدیده مالی در تکمیل پروژه ها، چهار کشت و صنعت نیشکری (دعبل خزاعی، میرزاکوچک خان، حکیم فارابی و سلمان فارسی) راه اندازی و پنجمین کارخانه بنام دهخدا، احتمالاً تا پایان سال جاری(1390) راه اندازی خواهد شد.
