احتکار از دیدگاه قرآن و روایات
سبک زندگی › دین و زندگی
- 97/08/13
تعریف احتکار
احتکار عبارت است از کاهش دادن یا متوقف کردن جریان توزیع کالا توسط همه یا برخی از فروشندگان به طور موقت. این اقدام فروشندگان با توجه به وضع بازار و به خصوص تقاضای تحریک شده خریداران به منظور بالا بردن قیمت و درآمد حاصل از افزایش قیمت کالا صورت می‌گیرد.
سیدمصطفی محقق داماد نیز در کتاب خویش با عنوان “تحلیل و بررسی احتکار از نظرگاه فقه اسلام”، ابتدا واژه احتکار را به لحاظ لغوی ریشه یابی می‌کند. واژه “احتکار” از نظر لغوی از ریشه “حکر” اشتقاق یافته که به معانی ظلم، عسر و سوء معاشرت آمده است. وی سپس در تعریف اصطلاحی احتکار چنین می‌نویسد: “فقها در تعریف احتکار، کلمات مختلفی دارند. مرحوم شیخ انصاری، به پیروی از بسیاری از فقهای پیشین، مسئله را اصولا تحت عنوان “احتکار الطعام” مطرح نموده و تعریف آن را از اهل لغت بدین گونه نقل می‌کند: “احتکار الطعام و هو جمع الطعام و حبسه یتربص به الغلاء”؛ احتکار طعام جمع کردن و یا حبس کردن آن به منظور گران شدن است. همچنین ابن حجر در کتاب تحف خویش احتکار را اینگونه تعریف می‌کند: احتکار آن است که کسی آذوقه مردم را در هنگام گرانی، خریداری و آن را نگهداری کند تا به علت مضیقه و سختی به قیمت گزاف به فروش رساند.
تفاوت احتکار با انبارداری
باید توجه داشت که معیار در احتکار حرام ایجاد بازار سیاه است به گونه‌ای که موجب تضییق و دشواری مردم مسلمان فراهم گردد و گرنه در موارد فراوانی که عرضه بی رویه کالا چه بسا موجب تضییع و اتلاف ما گردد، نه تنها حرام نیست، بلکه از جهاتی منطبق با موازین عقلایی است. مثلا در هنگام به دست آمدن میوه در اواخر تابستان، اگر باغداران محصول خویش را یکباره به بازار عرضه کنند، از آنجا که در آن فصل عوامل عرضه و تقاضا با یکدیگر تناسب ندارد، این عمل نتیجه‌ای جز ضایع شدن و از بین رفتن محصولات نخواهد داشت و عواقب سوء اقتصادی دیگری نیز پیامد آن خواهد بود زیرا به علت ضرر و زیانی که فروشندگان، به خاطر فروش جنس خود به بهای ارزان، متحمل می‌شوند توازن اقتصادی نیز آشفته می‌گردد درحالی که اگر در همان ایام به مقدار مایحتاج عمومی و فروش به نرخ عادله، متناسب با قیمت تمام شده و سود منصفانه، دسترنج خویش را به بازار عرضه کنند و بقیه محصول به نحو صحیح، از جمله نگهداری در سردخانه، انبار گردد و به تدریج به موازات مصرف توزیع شود، عملی خردمندانه خواهد بود.
احتکار کردن یکی از مسائلی است که در دین اسلام به شدت مورد نکوهش قرار گرفته است و افرادی که در هر شغل و منصبی هستند اگر کالا و یا چیزی را که دارند احتکار کنند در قیامت دچار عذابی سخت می‌شوند. بر این اساس حاکمان اسلامی باید به شدت با افراد محتکر مبارزه کنند تا از جریانات ناسالم اقتصادی جلوگیری شود.
خداوند در آیه 34 سوره توبه می‌فرماید:
کسانی را که از زر و سیم گنج می‌سازند و آنها را در راه خدا خرج نمی‌کنند، به عذابی دردناک مژده ده.
پیامبر (ص) در حدیثی می‌فرمایند:
هر کس گندمی را به قصد گران شدن آن، 40 روز احتکار کند، از خدا بری و خدا از او بری است.
امام علی(ع) درباره زیانی که محتکر به دنیا می‌زند، می‌فرمایند:
مردم را از نعمت محتکر بهره‌ای نیست.
امام علی (ع) در حدیث دیگری می‌فرمایند:
این (احتکار کالاها و چیزهای مورد نیاز جامعه)، برای همه مردم زیان دارد.
امام علی(ع) در عهدنامه مالک اشتر می‌فرمایند:
این( احتکار)، ننگی است برای والیان(عوامل حاکمیت)
امام علی(ع) همچنین در احادیثی فرمودند:
رنج رساندن به مردم از راه احتکار، از خصلت‌های مردم جاهل است.
احتکار، رذیلت ( پستی) است.
احتکار، خصلت فاجران است.
امام کاظم (ع) به روایت از پیامبر (ص) می‌فرمایند:
اگر بنده‌ای به عنوان" دزد" به نزد خدا رود، در نزد من بهتر است تا به عنوان « محتکر» که 40 روز ارزاق را احتکار کرده باشد.
پیامبر (ص) در خصوص عذاب محتکران در آخرت می‌فرمایند:
نگاهی به دوزخ افکندم دره‌ای دیدم که می‌جوشد، ( به مالک دوزخ) گفتم: ای مالک! این دره جای کیست؟ گفت: جای سه گروه: محتکران، اشخاص دایم الخمر و دلالان زنا.
