پرورش گیاه شیرین بیان
سبک زندگی › باغچه
- 98/03/01
شیرین‌بیان که به فارسی مَهْک گفته می‌شود، گیاهی خودرو از تیرهٔ سبزی‌آساها، بومی جنوب اروپا، شمال آفریقا و نواحی معتدل آسیا ست. در اکثر نقاط ایران خصوصاً در شهرستان خاتم مروست و نواحی شرقی و شمال شرقی و همچنین آذربایجان، سلسله جبال بختیاری و شهرستان اقلید به فراوانی می‌روید. برگهای آن مرکب است و از ۴ تا ۷ زوج برگ به اضافهٔ یک برگچهٔ انتهایی تشکیل یافته‌است که به سبب ترشح شیره، چسبنده‌اند. گلهایش مایل به آبی و میوه‌اش شامل ۵ تا ۶ دانهٔ مایل به قهوه‌ای است. ریشه و ساقهٔ زیرزمینی آن مصرف دارویی دارد.ریشه‌ها و ریزومهای این گیاه دارای پوستی قهوه‌ای‌رنگ یا سیاه و مغز زردرنگ است. ترکیبات شیمیایی
عصاره ریشه شیرین بیان دارای مقادیری گلوکز، ساکارز، آسپاراژین، مواد آلبومیدی، رزین و اسانس است و در پزشکی، داروسازی و صنایع غذایی و بهداشتی مصارف متعدد دارد.
شیرین بیان انواع مختلف دارد
_گونه اسپانیایی «G. typical» که میوه آن صاف و بدون کرک است و ریزومهای قهوه ای به قطر 6 تا 18 میلیمتر دارد.
_گونه روسی «G. glandulifera» که برگهای آن چسبناک است و ریشه های متعدد به ضخامت 5 سامتیمتر دارد. پوست ریشه آن فلس دار و قهوه ای رنگ است و شیرینی ملایم دارد.
_گونه ترکی «G. pallida» که ضخامت ریشه آن حدود 8 سانتیمتر است.
_گونه ایرانی «G. violacca» که ریشه های آن نیز نسبتاً ضخیم است.
روش کاشت
شیرین بیان را می توان توسط بذر یا از طریق رویشی تکثیر کرد. از آن جا که بذر شیرین بیان پوسته ضخیمی دارد و این پوسته قوه رویشی آن را کاهش می دهد، قبل از کاشت باید خراش های مناسبی در سطح پوسته ایجاد کرد. تکثیر توسط بذر به دو روش مستقیم و غیرمستقیم انجام می گیرد.
کشت مستقیم
شیرین بیان را در زمان مناسب به صورت ردیفی با فواصل ذکر شده کشت می کنند. پس از کاشت زمین را باید به مقدار کافی آبیاری کرد.
کشت غیر مستقیم
در زمان مناسب بذرها را در خزانه هوای آزاد که بستر آن به همین منظور آماده شده است کشت می کنند. پس از کاشت به منظور ایجاد تراکم در بستر سطحی خاک غلتک مناسبی باید زده شود. آبیاری منظم و مبارزه با علف های هرز در طول رویش گیاهان نقش عمده ای در سرعت رشد شیرین بیان دارد. در اواسط پاییز اقدام به انتقال نشاها به زمین اصلی می شود برای هر هکتار زمین به 30 هزار نشا نیاز می باشد.
تکثیر رویشی
تکثیر رویشی از طریق تقسیم ریشه انجام می گیرد. گیاهان 3 تا 4 ساله را باید از خاک خارج کرد. پس از تمیز کردن ریشه، قطعاتی به طول 15 تا 25 سانتی متر از آن جدا و در عمق مناسب کشت می شوند. در هر هکتار زمین به 40 تا 70 هزار قلمه ریشه ای نیاز است. محققان در تحقیقات خود نشان داده اند که بیشترین عملکرد ریشه هنگامی به دست می آید که برای کاشت از قطعات ریشه به طول 21 تا 30 سانتی متر و به ضخامت 4/1 تا 2 سانتی متر استفاده شود. پس از کشت بلافاصله باید زمین را آبیاری نمود.
تناوب کاشت
چون گیاه شیرین بیان حدود 10 تا 15 سال در یک منطقه باقی می ماند و رویش اولیه گیاه بسیار کند است از این رو آن را باید با گیاهانی به تناوب کشت کرد که سبب گسترش علف های هرز نشوند. گیاهان وجینی گیاهان مناسبی برای تناوب کشت با شیرین بیان هستند.
عملیات مراقبت و نگهداری از گیاه
کوددهی
30-40 تن کود دامی و فسفره در هنگام کشت ضروری است. در فصل پاییز هرساله کود ازته برای رشد بهتر گیاه اضافه می شود.
آبیاری
در مناطقی که بارندگی کمتر از 400 میلی متر است، آبیاری بایددر اوایل کشت صورت گیرد در غیر این صورت به روش دیم کشت می شود.
با توجه به وضعیت منطقه، دوره آباری بین 7 تا 10 روز متغییر بوده.در فصل های پاییز و زمستان نیاز آبی گیاه به صفر می رسد.
کنترل علف های هرز
قبل کاشت گیاه، رعایت تناوب و انجام دادن عملیات مبارزه مکانیکی و زراعی موجب کاهش میزان علف های هرز در زمین خواهد شد.در مرحله اولیه رشد، وجین با فاصله هر 15 روز در دو تا سه مرحله صورت می گیرد.
خاک
شیرین بیان برای رشد مناسب به خاکهای ماسه ای و لومی( سبک) با ph اسیدی نیاز دارد.
دما ورطوبت
در محیطهای نیمه سایه و آفتابی رشد می کند. این گیاه برای رشد به رطوبت کافی نیاز دارد.
آفات
رشد اولیه این گیاه کند بوده و برخی حشرات مانند حلزونهای بدون صدف به آن آسیب زیادی می زنند.
برداشت
چنانچه شیرین بیان به روش رویشی تکثیر شده باشد سه تا چهار سال ولی اگر تکثیر توسط بذر انجام گرفته باشد پنج تا شش سال پس از کاشت می توان ریشه را برداشت کرد. زمان مناسب برای برداشت ریشه فصل پائیز پس از خشک شدن اندامهای هوائی بر اثر سرماست. ریشه ها را در سطوح کوچک کشت با دست ولی در مقیاس وسیع با ماشینهای مخصوص برداشت می کنند. از آنجا که مواد موثره شیرین بیان در آب حل می شود. لذا ریشه ها را خیلی سریع و با آب جاری باید شست. پس از تمیز کردن پوست ریشه ها را باید جدا کرد سپس آنها را به قطعات 10 تا 15 سانتی متری تقسیم و خشک نمود. برای خشک کردن نباید از نور مستقیم با درجه حرارت بالا استفاده کرد. چنانچه از خشک کن های الکتریکی استفاده شود دمای مناسب 40 درجه سانتی گراد می باشد. ریشه های خشک شده ترک خورده و شکاف بر می دارند. عملکرد ریشه خشک در گیاهان سه ساله به 5/1 تا 2 تن در هکتار می رسد. نسبت ریشه های تازه به خشک 5/3 به 1 می باشد.
