قلعه ضحاک شهرستان هشترود استان آذربایجان شرقی
گردشگری › آثار تاریخی
- 97/10/19
قلعه ضحاک
قلعه ضحاک یا قلعه آژدهاک که با نام محلی نارین قالا نیز شناخته می‌شود، در 20 کیلومتری جنوب شرق شهرستان هشترود در استان آذربایجان شرقی قرار دارد. قلعه ضحاک را از بناهای بازمانده پایان دوره اشکانی و ساسانی می‌دانند. کارکرد این قلعه به طور واضح مشخص نیست. برخی براین عقیده‌اند که بنا کارکرد نظامی داشته و برخی دیگر کارکرد آن را مثل دیگر قلعه‌های ایران دانسته‌اند. برخی محققان سابقه قلعه را به قبل از اشکانیان نیز می‌رسانند و آن را مربوط به آژدهاک مادی می‌دانند که تا دوره تیموریان برپا بوده است و چون بنا در دوره اشکانی رونق بسیاری داشته است، اکثرا آن را مربوط به دوره اشکانی می‌دانند. در حال حاضر برج های دیده‌بانی اشکانی بنا همچنان سالم مانده‌اند.در بررسی باستان‌شناسی منطقه، سفال‌هایی به دست آمده که مربوط به حاکمیت‌های پیش از اشکانیان است.
وجه تسمیه قلعه ضحاک
وجه تسمیه نام قلعه از نام ضحاک و آژدهاک گرفته شده است. ضحاک شخصیتی اساطیری در شاهنامه است که در قلعه ضحاک زندگی می‌کرده و کاوه آهنگر علیه ظلم وی خروج می‌کند و او را از تخت به زیر می‌کشد. مطابق روایات شاهنامه ضحاک فردی دارای نژاد تازی است. برخی نام ضحاک را معرب شده نام آژدهاک پادشاه ماد می‌دانند که به وسیله کوروش به زیر کشیده شد. به هر روی این قلعه را برخی همان قلعه مادی آژدهاک می‌دانند و معتقدند قسمتی از دیوار اورارتو در این محل می‌تواند قرینه‌ای بر اثبات این امر باشد. مینورسکی در سال ۱۹۴۳ و بار دیگر در سال ۱۹۶۴ نام کهن قلعه ضحاک را بر آن داده و معتقد است که قلعه ضحاک با محلی که بطلمیوس به عنوان فاناسپا از آن نام برده مطابقت دارد.
معماری قلعه ضحاک
قلعه ضحاك با بیش از 3000 سال قدمت بر فراز كوه منفرد، از مكان‌های مهم اقوام مانایی و مادها بوده است. در این قلعه مخازن سنگ، آب انبار، آسیاب، سالن شورا، حمام و ده‌ها آثار دیگر وجود دارد.نیمی از اتاق‌های قلعه بی سقف در زمین كنده شده و نیم دیگر در كوه و به صورت حفره‌ای درآورده شده است.اغلب این حفره‌ها چاله آبی هم (آب انبار) دارند. همچنین بر دیوارهای این حفره‌های سنگی، طاقچه‌های كوچكی كنده شده است. در داش قلعه ضحاك، تك حفره‌هائی نیز دیده می‌شود كه تمام آن را در صخره‌های عمودی كوه كنده‌اند.علاوه بر اینها، آب چشمه‌ای كه در دامنه كوه مقابل قرار دارد با فشار متوسط لوله‌هایی كه در زمین كار گذاشته شده از روی پشته مابین گذشته و به ارتفاع قلعه می‌رسد.
مسیر لوله آب از روی بستری كه در زمین به وضوح نمایان است معلوم می‌گردد به علاوه تكه‌های متعددی از لوله‌های گلی و بقایائی از قالب سنگی كه با بی‌قیدی از بستر كنده شده است در اطراف دیده می‌شود. بستر لوله به عرض 50 سانتی‌متر و عمق آن حداقل یك متر بوده است. لوله‌های گلی تقریباً از تكه‌های خورد تكمیل شده در یكدیگر رفته و در بستر قرار گرفته‌اند.این قلعه از تاراج و كندوكاوهای غیرمجاز در امان نبوده و فضای اطراف قلعه پوشیده از حفره‌هایی است كه توسط غارتگران برای بدست آوردن عتیقه، زیرورو شده است.
مجموعه باستانی قلعه ضحاک در حدود 10 کیلومتر طول و 2 کیلومتر عرض دارد. تنها بنای خارج از خاک که تقریباً سالم باقی‌مانده است عبارت است از یک چهار طاقی، که در اثر مرور زمان پوشش طاق و یکی از پایه‌های آن به گفته اهالی به دست یک افسر انگلیسی(شاید همان کاشف این قعله) در زمان جنگ جهانی دوم برای یافتن کتیبه و عتیقه جات در زیر پایه طاق های آن تخریب شده که مورد مرمت قرار گرفته است. حاصل کاوش در دو فصل گذشته، کشف یک تالار وسیع 11× 11 متر با راهروهای جانبی مقادیر زیادی گچ‌بری در طرح و نقش‌های متنوع که بیشتر با رنگ‌های اخرائی، زرد، آبی و سبز تزئین شدهاند. این نقوش، شامل نقوش برجسته انسانی وحیوانی، نقوش هندسی وگل وگیاه است. مصالح به کار رفته در این چهار طاقی آجر وگچ می‌باشد. ابعاد آجرها 32×32 و به ارتفاع 10 سانتی‌متر می‌باشد. این مجموعه در روی تپه‌ای که سطح آن نسبتاً مسطح می‌باشد واقع شدهاست.
مسیردسترسی
برای رفتن به منطقه این قلعه از تبریز،جاده ای که از تبریز شروع شده بعد از طی مسافتی حدود 120 کیلو متر که قسمتی از آن از اتوبان تبریز تهران می گذرد به سه راهی هشترود و مراغه می رسد که بعد از رسیدن به هشترود و طی مسافتی به طول 14 کیلو متر بایستگاه روستای خراسانک می رسید وسیله مسافرت هر چه باشد در این روستا پارک میکنید پیشنهاد می شود صبحانه در کنار وسیله نقلیه صرف شود و تدارکات ناهار و لباس ضد آب وزیر انداز در کوله پشتی همراه باشد پس از طی مسافتی حدود نیم ساعت به جلو ی تونل اول قطار می رسید .
پیشنهاد می شود هیچ وقت بخاطر کوتاهی راه از داخل تونل استفاده نکنید بغیر از هوای کثیف و خطر ورود قطار چیزی نخواهید دید بهتر است از دست راست فضای آزاد استفاده کنید تا هوای لطیف بهاری روح شما را نوازش دهد بعد از طی حدود سی ربع راه پیمائی به تونل دوم راه آهن خواهید رسید چند متر مانده به دهانه تونل دست راست آب بسیار کوارائی است که می توانید از آن نوش جان کنید از اینجا به بعد برای ادامه راه می توانید به یکی از دو طریق زیر عمل کنید طریق اول اگر کوه نورد هستید از راه کوه که در سمت راست تونل قرار دارد و رد پای کوهنوردان آن را مشخص کرده است انتخاب می کنید درغیر اینصورت راه پیمائی از جناح چپ تونل در راستای رود خانه است که راحت شما را به قسمت ورودی قلعه میرساند بعد از گذشتن از پل باریک به قلعه صعود کرده از قسمتهای مختلف آن دیدن می کنید پس از بازدید از قلعه به کنار پل باریک بر میگردید و در این محل با صفا که چشمه کوچکی هم هست بساط ناهار را پهن میکنید و نوش جان میکنید پس از استراحت به پای وسیله نقلیه بر می گردید.
