جشن سده ایرانی یا جشن اتمام سرما و نزدیک شدن به نوروز
گردشگری › فرهنگ و تمدن
- 97/11/10
دهم بهمن مصادف است با جشن سده، آیین هزاران ساله ایرانیان. در ایران باستان از آغاز آبان تا پایان اسفند را دوره سرما می خواندند كه صد روز پس از آغاز این دوره و پنجاه روز مانده به نوروز «سده» و جشن آتش بود. هنوز در روستاهای جنوب شرقی ایران اصطلاح «صد به سده، پنجاه به نوروز» شنیده می شود؛ یعنی جشن سده صد روز پس از یکم آبان و 50 روز به نوروز برپا می شود. برخی از پارسیان هند و تاجیکیان «سده» را جشن آدور (آدور = آذر، و هنوز در روستاهای شرق ایران، افغانستان و آسیای مرکزی بوته خشک را آدور می خوانند). از سده به بعد، از میزان شدّت برودت كاسته می شود.
مراسم جشن با هزاران سال پیش تفاوت نكرده است. مردم، هركس برحسب توان خود، مقداری هیزم اهداء می كند و در زمینی باز آتش برپا می شود و حاضران بر گرد آن به شادی می پردازند. نظامی در توصیف شرکت کنندگان در جشن سده گفته است:
رخ آراسته دستها پرنگار ـــ به شادی دویدند از هر كنار.
آریایی ها ی آسیا و اروپا همیشه روشنی و گرمی را كه خورشید و آتش به وجود آورنده آن بوده اند مظهر عنایات خدا دانسته و احترام گذارده اند.فردوسی جشن سده را آتش پرستی نمی داند و برپاكنندگان آن را چنین توصیف كند:
مپندار كاتش (كه آتش) پرستان بدند (بودند - کنایه از این که جشن سده را آتش پرستان به وجود نیاورده اند)
جشن سده را به هوشنگ پیشدادی نسبت دهند . فردوسی در این زمینه گوید :
به هوشنگ ماند، این «سده» یادگار ـ بسی باد چون او دگر شهریار
هوشنگ شاه افسانه‌ای کیانی در هنگام نبرد با مار به راز پیدایش آتش پی می برد.
سده را قبلا «سدك» می گفتند. ابوریحان نوشته است كه صد روز پس از آغاز سرما (یکم آبان)، «سده» و پنجاه روز بعد از سده، نوروز است و از سده تا درو كردن جو و به دست آمدن گلابی بهاره (موسوم به «جو رس») نیز صد روز است.
اهمیت جشن سده برای ایرانیان كه آن را در ردیف آیین های نوروز و مهرگان قرار می دادند به حدی بود كه در دوران ساسانیان، شاهان وقت بدون تشریفات در میان مردم در این مراسم شركت می كردند. پس از حمله عرب، «مرداویز» را احیاء كننده این جشن در قرون وسطا خوانده اند كه در اصفهان آن را از سر گرفت.
چراغانی و روشن كردن شمع را به مراسم «سده» نسبت می دهند. در افسانه های كهن ایران آمده است كه متهمان برای اثبات بیگناهی از روی آتش شعله ور عبور می كردند و هزار سال پیش از میلاد، سیاوش هم كه متهم شده بود برای اثبات بی گناهی خود از آتش عبور كرد.
