آشنایی با ماه گرفتگی
علمی و تکنولوژی › جهان هستی
- 97/09/19
ماه گرفتگی چیست
ماه گرفتگی یا خسوف هنگامی رخ می دهد که ماه در فاز کامل (بدر) و در حال عبور از بخشی از سایه زمین باشد.
سایه زمین در واقع از دو بخش مخروطی شکل تشکیل شده است که یکی در داخل دیگری قرار دارد. بخش خارجی یا نیم سایه‌ای ناحیه ای است که زمین فقط قسمتی از پرتوهای خورشید را مسدود می‌کند و مانع از رسیدن آنها به ماه می‌شود. در مقابل بخش درونی یا قسمت سایه، ناحیه‌ای است که زمین مانع از رسیدن تمام پرتوهایی می‌شود که از خورشید به ماه می‌رسد.
سایه زمین به شکل یک مخروط می باشد که قاعده آن مقطع زمین و طول متوسط آن یک میلیون و 380 هزار کیلومتر است. طول این سایه، بر اثر تغییر فاصله زمین از خورشید تا حدود 40 هزار کیلومتر نسبت به مبدا متوسط تغییر می‌کند. خسوف وقتی اتفاق می‌افتد که ماه وارد مخروط سایه زمین شود.
با توجه به جابجایی ماه در مدار، همواره 2 هفته قبل یا بعد از خورشید گرفتگی امکان گرفتگی ماه هم وجود دارد.
شرایط رخ دادن ماه گرفتگی
برای اینکه ماه‌گرفتگی یا خسوف اتفاق بیفتد باید دو شرط مهم هم‌زمان با یکدیگر برقرار باشند:
ماه و خورشید و زمین در یک راستا یا خط مستقیم قرار داشته باشند به طوری که زمین بین ماه و خورشید قرار داشته باشد. به سخن دیگر ماه در حالت بدر از زمین دیده شود.ماه در حرکت مداری خود به دور زمین در یکی از گره‌ها و یا در نزدیکی آن قرار داشته باشد.مدت زمان ماه‌گرفتگی
مدت دوام ماه‌گرفتگی تقریبا زیاد است، زیرا قطر مخروط سایه زمین در نقطه‌ای که ماه از آن می‌گذرد، در حدود ۹٬۲۰۰ کیلومتر است.
اگر ماه، مخروط سایه زمین را به شکل مرکزی قطع کند، حدود دو ساعت در ماه‌گرفتگی کامل خواهد بود، زیرا قطر ماه در حدود ۳٬۵۰۰ کیلومتر و سرعت متوسط آن ۳٬۲۰۰ کیلومتر در ساعت است.
انواع ماه گرفتگی
با توجه به موقعیت‌های گوناگون زمین، ماه و خورشید سه نوع متفاوت از ماه گرفتگی قابل تشخیص است:
1- خسوف نیم سایه‌ای:
ماه از قسمت نیم سایه زمین رد می شود. در این حالت تغییر نور سطح ماه بسیار نا چیز بوده و دیدن آن سخت است. حدود 35 درصد از ماه گرفتگی ها از نوع نیم سایه‌ای است که تشخیص آن حتی به کمک تلسکوپ بسیار سخت است.
2- خسوف جزیی:
در خسوف جزیی قسمتی از ماه از سایه زمین عبور می‌کند و بخش هایی از آن در تاریکی فرو می‌رود. که در حدود 30 درصد ماه گرفت‌ها جزئی می‌باشد که رصد این رویداد حتی بدون استفاده از ابزار اپتیکی نیز اسان است.
3- خسوف کلی:
تمام ماه از داخل سایه زمین عبور می‌کند و بطور کامل در تاریکی فرو می‌رود. این پدیده به خاطر رنگ‌های متفاوت و متغیری که ماه در لحظه گرفت کامل در سطح خود دارد خیلی برجسته و مورد توجه است. حدود 35 درصد ماه گرفت‌ها از این نوع می‌باشد.
چرا در حالت خسوف کامل ماه قابل مشاهده است
؟سایه زمین ماه را کاملاً تاریک نمی‌کند. حتی زمانی که ماه‌گرفتگی کامل باشد ماه کاملا مرئی است.علت پرتوهای خورشید است که در راه شان به طرف ماه از جو زمین عبور می‌کنند. این جو مثل فیلتر اکثر طیف‌های آبی پرتوهای خورشید را پراکنده می‌کند و مابقی نور که به رنگ قرمز پررنگ و یا نارنجی است و به مراتب تیره تر از نور سفید آفتاب می‌باشد در درون آن دچار مقداری شکست شده تا اینکه کسر اندکی از آن به سطح ماه می‌رسد و آن را پرفروغ می‌کند.
اگر زمین اتمسفری نداشت ماه در طی یک گرفت کامل، کاملا سیاه به نظر می‌رسید. در حالی که اکنون ماه می‌تواند رنگ‌های بسیاری از قهوه‌ای و قرمز تیره گرفته تا نارنجی و زرد روشن، بر سطح خود داشته باشد.
نسبت ماه گرفتگی به خورشید گرفتگی
تعداد ممکن خورشید گرفتگی در هر سال بیشتر از ماه گرفتگی است اما به علت اینکه در ماه گرفتگی بخش های بزرگی (مثلا نیمی) از زمین قادرند آنرا مشاهده کنند به نظر می‌رسد که تعداد گرفتگی‌های ماه بیشتر از خورشید گرفتگی باشد. در خورشید گرفتگی تنها مناطق کوچکی از سطح زمین به شکل یک نوار باریک می‌توانند آنرا ببینند. پهنای منطقه گرفتگی خورشید بر سطح زمین از 272 کیلومتر تجاوز نمی‌کند.
