ریشه و کاربرد ضرب المثل بز بیاری
خواندنی › داستان و حکایات
- 97/10/19
کاربرد ضرب المثل بز بیاری
اصطلاح بز بياری مترادف بدبياری و کنايه از بدشانسی و بداقبالی است که بطور غير منتظره دامنگير می شود و تمام رشته ها را پنبه می کند. فی المثل می گويند فلانی بز می آورد يا فلانی بز آورده که در هر دو صورت بدبياری و بدشانسی از آن برداشت می شود.
ریشه ضرب المثل بز بیاری
همانطوری که در مقالات سه پلشت و قاپ کسی را دزديدن در همين بخش شرح داده شد، يکی از انواع بازی با قاپ که در بين قاپ بازان معمول است، بازی سه قاپ است که مهمترين بازی به شمار می آيد و بيشتر از ساير بازيها مورد علاقه مردمی از طبقات پايين اجتماع می باشد، زيرا هم وسايل و تشريفات خاصی لازم ندارد و هم بازی مشغول کننده ای است.
به طور کلی قاپ بازان بازی سه قاپ را بهترين قمار می دانند از آن جهت که تشويش چندانی ندارد و به محض ريختن و حکم کردن قاپها، برنده و بازنده قطعی معلوم می شود و ديگر تفکر و تأملی در کار نيست.
مبالغی که در بازی سه قاپ برد و باخت می شود، نسبتاً زياد است و معمولاً افرادی در اين بازی شرکت می کنند که قاپ بازيهای ديگر را به اصطلاح کهنه کرده باشند.
بازی سه قاپ علاوه بر تهران در شهرهای کرمانشاه، همدان، بروجرد، ملاير، نهاوند، اراک، اصفهان، شيراز، قزوين، خمين، گلپايگان، آبادان، اهواز و مشهد رواج داشت؛ ولی در قمارخانه های شهرهای نامبرده بعضی از رسوم و فتواهای سه قاپ با هم فرق دارند.
در بازی سه قاپ سه شکل عمده وجود دارد که قاپ باز در يکی برنده و در ديگری بازنده است، ولی در اشکال سومی برد و باختی ندارد. اشکال برنده را نقش می گويند که در مقاله نقش آوردن راجع به اين شکلها تفضيلاً بحث خواهد شد. اشکال خنثی و بی برد و باخت را بهار می گويند که فقط نوبت قاپ ريختن را به ديگري منتقل می کند و شرح آن از حوصله اين مقاله خارج است. اشکال بازنده را بز می گويند که در هر يک از شکلها قاپها به اصطلاح قاپ بازان بز می نشيند، يعنی ريزنده قاپها "بز می آورد" و نتيجتاً می بازد.
بز بياری پنج شکل دارد به اين شرح:
- اگر يکی از قاپها اسب و دو تای ديگر بوک بنشيند آن را بز تک بز يا يک پا بز می گويند و به نام تک بز اسبی هم مشهور است؛ که در اين صورت ريزنده قاپها همان مبلغ شرط بندی را بدون کم و زياد می بازد.
- چنانچه يکی از قاپها خر و دو تای ديگر جيک بنشيند چنين شکلي را هم بز يا تک بز يا يک پا بز مي گويند و به نام تک بز خری هم مشهور است و مانند تک بز اسبی همان يک سر می بازد.
- اگر از قاپها يکی اسب و يکی خر و سومی جيک يا بوک يا امبه بنشيند، اين شکل را دو بز گويند که باختش دو برابر مبلغ شرط بندی است.
- هنگامي که دو تا از قاپها اسب و يکی خر يا دو تا خر و يکی اسب بنشيند، هر کدام از اين دو شکل را سه بز می نامند که بزرگترين شکلهای بازنده است و باختش سه برابر مبلغ شرط بندی است. اين دو شکل بازی سه قاپ و بز بياری را سه پلشگ هم می گويند که صحيح آن "سه پلشت" است و پلشت به معنی ناپاک و آلوده آمده است.
خلاصه همان طوری که در بالا اشاره شد اين پنج شکل بازی سه قاپ که برای ريزنده قاپها بازنده است به ويژه شکلهای چهارم و پنجم يعنی سه بز را اصطلاحاً "بز بياری" می گويند که رفته رفته به صورت ضرب المثل درآمده و مجازاً در موارد مشابه بکار می رود.
