قرارداد نفتی دارسی در زمان مظفر الدین شاه قاجار
خواندنی › تاریخ
- 97/08/02
کس دارسی در سال 1901 با دولت ایران امضا کرد تا به اکتشاف و استخراج نفت در ایران بپردازد. از طرف ایران مظفرالدین‌شاه، امین‌السلطان، میرزا نصرالله مشیرالدوله و مهندس‌الممالک (نظام‌الدین غفاری) قرارداد را امضا کردند.به طور کلی از آغاز استخراج نفت، انگلیسی‌ها بر منابع نفتی ایران تسلط داشتند و در این زمینه نیز قراردادهایی بین ایران و انگلستان بسته شد.. دومین قراردادی که در حقیقت پایه قرارداد 1933 شد، قرارداد دارسی بود که در سال 1901 میلادی (1280 هجری خورشیدی) در زمان مظفرالدین شاه به ویلیام دارسی تعلق گرفت. در این میان ویلیام ناکس دارسی سرمایه دار انگلیسی، در اواخر قرن نوزدهم از وجود نفت در ایران مطلع شد و در سال 1901 نمایندگانی جهت امضای قرارداد نفتی و دریافت امتیاز از ایران به تهران گسیل داشت. براساس این قرارداد، امتیاز استخراج و بهره برداری از نفت در سراسر ایران به استثنای ایالات شمالی شامل گیلان، مازندران، گرگان، خراسان و آذربایجان برای مدت 60 سال به دارسی واگذار شد. همچنین بر اساس این قرارداد، دارسی متعهد شد ظرف دو سال، شرکت یا شرکتهایى برای بهره برداری از این امتیازات تاسیس کرده و سالانه مبلغ 20 هزار لیره وجه نقد و معادل همین مبلغ از سهام شرکت و نیز 16درصد از منافع خالص خود را به دولت ایران بپردازد. شرکت نفت دارسی، پس از هفت سال، سرانجام در26 مه 1908 در منطقه مسجد سلیمان به نفت رسید.
با این حال از آنجا که پس از مشروطه و تدوین قانون اساسی، دادن هرنوع امتیاز، به تصویب مجلس نیاز داشت، مجلس اول مشروطه به بحث درباره قرارداد دارسی پرداخت، اما نه امتیاز نفت دارسی را تایید و نه آن را رد کرد. پس از گذشت بیش از سی سال از انعقاد قرارداد، دولت ایران که مکررا این امتیاز هنگفت را به ضرر مصالح منافع ایران اعلام کرده بود، آن را لغو کرد و خشم شرکت دارسی را برانگیخت. پس از لغو قرارداد دارسی، انگلستان شکایتی علیه ایران به جامعه ملل ارسال کرد و پس از منازعات بسیار، سرانجام قرارداد 1933 به جای دارسی به امضا رسید. این قرارداد هرچند به وسعت دارسی نبود، ولی به نظر اکثر کارشناسان، دارای معایبی به مراتب بیش از محاسن آن بود.
