ماجرای انباشت طلای ایران در شوروی
خواندنی › تاریخ
- 97/08/22
آذر 1322 در حالی که با پیشروی آلمان نازی، آتش جنگ دوم جهانی شعله ور‌تر از قبل شده بود، رهبران سه کشور متفقین یعنی فرانکلین روزولت رئیس جمهوری وقت آمریکا، وینستون چرچیل نخست وزیر وقت بریتانیا و ژوزف استالین رئیس وقت اتحاد جماهیر شوروی، برای برگزاری کنفرانسی چهار روزه به تهران آمدند. سران متفقین در این کنفرانس که در سفارت شوروی در تهران برگزار شد، درباره طرح عملیات نهایی برای درهم شکستن نیروی مقاومت آلمانی‌ها توافق کردند. آن‌ها همچنین در اعلامیه پایانی خود استقلال و تمامیت ارضی ایران را نیز تضمین کردند و تعهد قبلی بریتانیا و شوروی را دربارۀ تخلیه ایران به فاصله شش ماه بعد از پایان جنگ مورد تأیید قرار دادند.حضور نظامی بریتانیا و شوروی علاوه بر اینکه اشغال خاک و نقض تمامیت ارضی ایران بود، هزینه‌های اقتصادی سرسام‌آوری را نیز به خزانۀ کشور تحمیل می‌کرد. به ویژه روس‌ها که منبع تامین آذوقه شان یعنی اوکراین به دست آلمانی‌ها افتاده بود و آن‌ها برای نیرو‌هایشان در ایران و همچنین برای مردمشان به آذوقۀ بیشتری محتاج بودند. متفقین برای خرید آذوقه به پول ایران نیاز داشتند، بنابراین تصمیم گرفتند یک حساب جاری در بانکی ایرانی افتتاح کنند. به همین دلیل در بانک ملی دو حساب جداگانه مالی برای دلار آمریکا و پوند انگلیس افتتاح شد تا آن‌ها ارز خود را به این حساب واریز کنند و در مقابل از ایران ریال بگیرند و آذوقه بخرند. متفقین چنین استدلال می‌کردند که این ارز پس از جنگ به کار ایران می‌آید. روس‌ها نیز می‌خواستند حساب مالی بر مبنای روبل باز کنند ولی دولت ایران روبل شوروی را قبول نداشت، چون بسیار ضعیف بود. در نهایت قرار شد روس‌ها که طلای زیادی داشتند (زیرا مقدار زیادی از طلای خاندان تزار را مصادره و به شمش تبدیل کرده بودند) به ازای ریالی که می‌گیرند به ایران طلا تحویل بدهند.
با این حال جنگ که پایان یافت تمامی تعهد‌ها نادیده گرفته شد. هر دو کشور برای آنکه طبق تعهد قبلی دست از اشغال ایران بردارند، دست به باج‌خواهی از دولت وقت زدند. از جمله روس‌ها اعلام کردند تنها در صورتی نیرو‌هایشان را از ایران خارج می‌کنند که تهران امتیاز نفتی دریای خزر را به آن‌ها اعطا کند. موضوعی که نه‌تنها ناقض تعهدات پیشین بود بلکه آشکارا حق حاکمیت ملی ایران را به سخره می‌گرفت. روس‌ها همچنین تحویل طلاهای ایران را مسکوت گذاشتند و علاوه بر این برخلاف متن شیوا و رسا قرارداد 1921، به حضور نظامی در قصبۀ فیروزه ادامه دادند. این آبادی خوش آب و هوا، که در نقطۀ صفر مرزی ایران و ترکمنستان واقع بود به عنوان ییلاق اهالی عشق‌آباد استفاده می‌شد و طبق ماده 3 قرارداد 1921 جزو اراضی و قصباتی بود که به ایران بازگردانده شد. با این حال روس‌ها در عمل بدون هیچ عذری آن را تحویل ندادند و از سال 1921 تا 1953 (1332) هرچند مالکیت این قریه به طور رسمی با ایران بود اما عملا تحت حاکمیت روس‌ها قرار داشت و این کشور به یادداشت‌ها و اعتراضات مکرر دولت ایران در این زمینه ترتیب اثر نمی‌داد.
