آداب خمس و زکات در اسلام
سبک زندگی › دین و زندگی
- 97/08/29
«زکاة» در لغت، به دو معنا آمده است: یکى رشد و نموّ و دیگرى پاکى. کلمه «زکات» به سهمی اطلاق می‌شود که انسان مؤمن از مال خود خارج می‌کند و به فقرا می‌دهد، به این دلیل است که در پرداخت آن، امید رشد و افزایش مال همراه با خیرات و برکات را دارد، و موجب تزکیه و پاکى روح پرداخت کننده می‌شود.زکات در قرآن
معناى زکات به کار رفته در آیات کریمه قرآن گسترده است، در حالى‌که معناى خمس یک چیز بیشتر نیست. آیاتی که درباره زکات در قرآن کریم آمده است؛ همه مربوط به زکات واجب اصطلاحی فقهی نیست؛ بلکه زکات با معانی متفاوت و همراه با عناوین مختلف ذکر شده است؛ مانند زکات واجب، زکات به معنای انفاق و صدقه مستحبی، زکات به معناى پاکى. اگرچه اکثر آیات مربوط به زکات در مورد زکات مال - اعم از واجب یا مستحب- است. همچنین باید در نظر داشت که در صدر اسلام «زکات» در معناى لغوى (انفاق مال) به کار میرفته، نه در خصوص زکات واجب.
خمس در لغت به معنای یک پنجم است و در اصطلاح فقه عبارت است از پرداخت یک پنجم در آمدی که از راه زراعت، صنعت، تجارت، پژوهش و یا از راه های کارگری و کارمندی به دست می آید.
خمس در قرآن
خمس یکی از فریضه های اسلامی است و قرآن کریم آن را در کنار جهاد (قرار داده) است و در بیان اهمیت آن، ایمان را با آن پیوند زده و می فرماید: «بدانید آنچه را که سود می برید، یک پنجم آن برای خدا و رسول خدا (ص) و خویشاوندان او و یتیمان و مسکینان و در راه ماندگان است، اگر به خدا ایمان دارید و...» (سوره انفال آیه 41)
اما باید دانست که هرکدام از این‌دو منبع اقتصادی و عبادی جامعه اسلامی، جایگاه ویژه خود را دارند و بر اساس مصلحت‌ها و منفعت‌هایی در مواردی واجب و در مواردی مستحب قرار داده شده‌اند.
۱ - اگر انسان از غیر کسب ، مالى بدست آورد مثلا چیزى به او ببخشند؛ و این مال از مخارج سالش زیاد آمد مستحب است که خمس آن را بدهد.
۲ - اگر انسان ارثى از خویشاوندى دور ببرد و نداند چنین خویشى دارد، و از مخارج سالش نیز زیاد بیاید، مستحب است خمس آن را بدهد.
۳ - چیزى را که انسان ، بابت زکات به فقیر مى دهد، لازم نیست به او بگوید که زکات است ؛ بلکه اگر فقیر خجالت بکشد، مستحب است به طورى که دروغ نشود به اسم پیشکش بدهد، ولى باید قصد زکات نماید.
۴ - بعد از جدا کردن زکات ، لازم نیست فورا آن را به مستحق بدهد؛ ولى اگر به کسى که مى شود زکات داد، دسترسى دارد، احتیاط مستحب است که دادن زکات را به تاءخیر نیندازد.
۵ - مستحب است که انسان زکات گاو، گوسفند و شتر را به فقیرهاى آبرومند بدهد، در دادن زکات نیز خویشان خود را بر دیگران ، و اهل علم و کمال را بر غیر آنان و کسانى را که اهل سؤ ال نیستند بر اهل سوال ، مقدم بدارد. اگر دادن زکات به فقیرى که از جهت دیگرى بهتر است ، مستحب مى باشد زکات را به او بدهد.
۶ - بهتر است که زکات را آشکارا و صدقه مستحبى را مخفى بدهند.
۷ - اگر کسى موقع غروب شب عید فطر، زکات فطره بر او واجب نیست ، تا بیش از ظهر روز عید، شرطهاى واجب شدن فطره در او پیدا شود، مستحب است که زکات فطره را بپردازد.
۸ - کسى که فقط به اندازه یک صاع (تقریبا سه کیلو) گندم و مانند آن دارد، مستحب است که زکات فطره را بدهد.
۹ - احتیاط مستحب است که زکات فطره را فقط به فقراى شیعه بدهد.
۱۰ - مستحب است که در دادن زکات فطره ، خویشان فقیر خود را بر دیگران مقدم دارد، بعد همسایگان فقیر را، سپس اهل علم فقیر را؛ ولى اگر دیگران از جهتى برترى داشته باشند، مستحب است که آنها را مقدم بدارد.
۱۱ - مکروه است که انسان از مستحق ، درخواست کند که زکاتى را که از او گرفته به او بفروشد.
