شناخت داروهای کورتونی و عوارض آنها
پزشکی و سلامت › پزشکی
- 97/10/27
کورتیکواستروئید نوعی دارو است که در صورت مصرف درست و براساس دستورالعمل‌های مناسب، مؤثر خواهد بود. پس باید بدانید که این دارو دقیقا چیست، چگونه عمل می‌کند و استفاده از آن بدون ایجاد مشکلات و عوارض چگونه است. کورتون ها موادی با شباهت و ارتباط نزدیک با کورتیزون هستند؛ یعنی همان هورمونی که به‌شکل طبیعی از قشر آدرنال یا فوق‌کلیوی (قسمت بیرونی غده فوق کلیوی) مغز ترشح می‌شود. انواع کورتون یا کورتیکواستروئیدها شامل موارد زیر هستند:
بتامتازون (سِلِستون)؛
بودزوناید (انتوکورت. ای.سی)؛
کورتیزون (کورتون)؛
دگزامتازون (دِکادرون)؛
هیدروکورتیزون (کورتِف)؛
متیل‌پردنیزولون (مِدرول)؛
پردنیزولون (پرِلون)؛
تریامسینولون (کِنالوگ، کِناکورت).
کورتون چیست
کورتیزون نقش مهمی در کنترل تعادل آب و نمک در بدن دارد. ضمن اینکه میزان کربوهیدرات‌ها، چربی و سوخت‌وساز پروتئین‌ها را نیز تنظیم می‌کند.
وقتی به بدن فشار وارد می‌شود، غده‌ی هیپوفیز در ناحیه‌ی زیر مغز، ACTH یا آدرنوکورتیکوتروپین تولید می‌کند. این ماده، غدد فوق‌کلیوی را برای ترشح کورتیزول تحریک می‌کند. کورتیزول اضافی به بدن کمک می‌کند تا با موقعیت‌های استرس‌زا مانند عفونت، ضربه‌ی ناگهانی، جراحی یا مشکلات عاطفی روبه‌رو بشود. وقتی مشکلات و موقعیت‌های نام‌برده به پایان می‌رسند، ترشح غده‌ی فوق‌کلیوی هم به‌شکل عادی بازمی‌گردد. غدد فوق‌کلیوی معمولا هر روز صبح 20 میلی‌گرم کورتیزول ترشح می‌کنند، اما در صورت لزوم، میزان این ترشح می‌تواند 5 برابر هم بشود.
کورتیکواستروئید چگونه عمل می کند؟
کورتیکواستروئیدها با حضور در سیستم ایمنی بدن، مانع تولید موادی مانند پروستاگلاندین‌ها (prostaglandins) در بدن می‌شوند. این مواد در بدن حساسیت و التهاب ایجاد می‌کنند. باوجوداین، این داروها مانع از عملکرد صحیح سلول‌های سفید خونی و مبارزه‌ی آنها با عوامل خارجی در بدن هم می‌شوند و در عملکرد صحیح سلو‌های سفید خونی اشکال ایجاد می‌کنند. مداخله در کار سیستم ایمنی باعث افزایش خطر عفونت می‌شود.
موارد مصرف کورتون چیست؟
وماتیسم مفصلی؛ لوپوس ( لوپوس اریتماتوس سیستمیک)؛ اسپوندیلیت آنکیلوزان (Ankylosing spondylitis)؛ آرتریت ایدیوپاتیک جوانان (Juvenile arthritis)؛ بیماری‌های التهابی روده (IBS)؛ درماتومیوزیت (Dermatomyositis)؛ پلی‌میوزیت (Polymyositis)؛ بیماری بهجت؛ پلی‌میالژی روماتیکا (نوعی بیماری التهابی شریان‌های بزرگ است)؛ بیماری‌های ارتباطی بافت‌ها (Mixed connective tissue disease)؛ اسکلرودرمی (Scleroderma)؛ آرتریت گیجگاهی (Giant cell arteritis)؛ التهاب رگ (Vasculitis)؛
کورتیکواستروئیدها به‌طور ساختاریافته برای درمان آرتروز استفاده نمی‌شوند. اما گاهی به‌شکل موضعی در ناحیه‌ی مفصلی که درگیر مشکل است، تزریق می‌شوند.
عوارض کورتون ها
بعد از چند روز از مصرف کورتون، قرمزی و پف کردن صورت توجه اطرافیان را جلب می‌کند. در صورت ادامه مصرف دارو، جمع شدن چربی در پشت گردن و بین کتف‌ها باعث به هم خوردن تناسب اندام خواهد شد.
از عوارض دیگری که به دنبال مصرف طولانی کورتون به وجود می‌آید، رشد موهای زاید روی ران، تنه و صورت که برای خانم‌ها آزاردهنده است.
همچنین استفاده طولانی مدت در افراد مستعد می‌تواند باعث بالا رفتن قند خون و دیابت شود.
پوکی استخوان نیز از عوارض شناخته شده مصرف طولانی مدت این داروهاست.
از عوارض دیگر باید به افسردگی و فشار خون اشاره شود.
به دلیل خاصیت ضد التهابی قوی کورتون‌ها، متاسفانه این داروها مورد استفاده بیش از حد و خارج از قاعده قرار می‌گیرند و عوارض زیادی برجا می‌گذارند، مثلا در مورد انواع دردهای معمول اسکلتی و عضلانی گاهی از کورتون تزریقی استفاده می‌شود که اثر آن تسکین موقتی درد است و بیمار شروع به استفاده مرتب از این داروها می‌کند و عوارضی که پیشتر برشمرده شد، گریبانگیر او می‌شود.در سال‌های اخیر استفاده از دگزامتازون تزریقی برای تسکین گلودردهای ویروسی رایج شده است که به دو دلیل خطاست: اول اینکه گاهی باعث افت قدرت ایمنی شده و بیماری عفونی شدیدتری را به دنبال خواهد داشت و دوم اینکه اگر مرتب تکرار شود، عوارض دارو بی‌جهت به بیمار تحمیل می‌شود.
عوارض جانبی دیگر کورتون
اثرات جانبی مصرف کورتیکواستروئیدها می‌تواند بسیار جدی ظاهر بشود. مثلا بیماری کوشینگ از جمله عوارضی است که ممکن است به‌دنبال مصرف کورتیکواستروئیدها در فرد ایجاد بشود. این بیماری نوعی اختلال در عملکرد غدد فوق کلیوی است و باعث ترشح بی‌اندازه‌ی کورتیزول می‌شود.
فهرست عوارض جانبی این دارو بسیار طولانی است، اما برخی از آنها به قرار زیر هستند:
افزایش اشتها و وزن؛
تجمع چربی در ناحیه‌ی سینه، صورت، قسمت بالایی کمر و شکم؛
احتساب نمک و آب در بدن و ایجاد التهاب و ورم (اصطلاحا اِدِم)؛
فشار خون بالا؛
انواع دیابت؛
کبودی سیاه و آبی‌رنگ روی پوست؛
التیام دیرهنگام زخم‌های موجود در بدن؛
پوکی استخوان؛
آکنه؛
آب مروارید؛
ضعف ماهیچه‌ها؛
نازک شدن پوست؛
افزایش خطر ابتلا به عفونت؛
زخم معده؛
افزایش تعرق؛
تغییرات و نوسانات خلقی؛
مشکلات روانی مثل افسردگی؛
سرکوب و ایجاد بحران در عملکرد غده‌ی فوق‌کلیوی.
این عوارض جانبی با رعایت توصیه‌های پزشک و به حداقل رساندن دُز مصرف کاهش پیدا می‌کنند. دست‌کاری در دُز یعنی کم یا زیاد کردن بدون مشورت تخصصی و برنامه‌ای مشخص اصلا توصیه می‌شود.
در آخر یادتان باشد که کورتیکواستروئیدها، داروهایی قوی هستند که استفاده از آنها در رفع مشکلات مختلف مفید واقع می‌شود، اما نباید از عوارض جانبی آنها غافل شد. در هر حال، اثرگذاری این داروها برای مسائل مختلف ثابت شده است.
