هورمون رشد و تأثیر آن بر عملکرد ورزشی
پزشکی و سلامت › تناسب اندام
- 97/09/21
هورمون رشد چیست
هورمون رشد یا GH، پروتئین کوچکی است که توسط غدد هیپوفیز ساخته شده و وارد جریان خون می‌شود. تولید هورمون رشد با مجموعه‌‌ی پیچیده‌ای از هورمون‌ها که در هیپوتالاموس مغز، سیستم روده‌ها و پانکراس تولید می‌شوند، کنترل می‌شود. در شرایط نرمال، هورمون رشد، شب بیشتر تولید می‌شود تا روز.
هورمون رشد در تمام بدن، روی بافت‌های زیادی اثر می‌گذارد. در کودکان و نوجوانان، هورمون رشد باعث تحریک رشد استخوان و غضروف می‌شود. در افراد در هر سن و سالی، هورمون رشد، تولید پروتئین را افزایش داده، استفاده از چربی را بیشتر کرده، در عملکرد انسولین مداخله می‌کند و میزان قند خون را افزایش می‌دهد. همچنین هورمون رشد، میزان فاکتور رشد شِبه انسولین (IGF-1) را هم بیشتر می‌کند.
فیزیولوژی تولید هورمون رشد، پیچیده است اما دست کم این را به ما می‌گوید که تست‌های خونی که به طور پراکنده برای سنجش میزان هورمون رشد گرفته می‌شوند، بی‌فایده هستند چون میزان این هورمون در طول روز، نوسان دارد. اما دانشمندانی که وضعیت کلی تولید این هورمون را با دقت بررسی کرده‌اند، می‌گویند میزان هورمون رشد در دوران کودکی بالاست، در دوران بلوغ به اوج می‌رسد و از میانسالی به بعد، افت می‌کند.
نقش هورمون رشد در چربی سوزی
هر چند اسم هورمون رشد ممکن است برایتان تداعی کننده‌ی رشد عضلات باشد اما در واقع برای کمک به ریکاوری و مهم‌تر از آن، چربی سوزی کاربرد دارد. بدن شما برای سوزاندن چربی‌ها نیاز به سطح بالایی از هورمون رشد و سطح پایینی از انسولین دارد.
هر دوی این معیارها باید تامین شوند تا نتیجه بگیرید یعنی اگر سطح انسولینتان بالا باشد و فقط هورمون رشد تزریق کنید، هیچ فایده‌ای ندارد. البته تزریق هورمون رشد، کار خطرناک و ریسک پذیری است و توصیه نمی‌شود، اما راه ساده‌تری هم وجود دارد.
بعد از اینکه یک وعده غذایتان را کاملاً تمام می‌کنید، میزان انسولین خونتان بالا می‌رود و میزان هورمون رشدتان پایین می‌آید. در این شرایط شما نمی‌توانید چربی بسوزانید که به این حالت، وضعیت بعد از غذا یا post prandial state می‌گویند.
مدت زمانی که بدن شما در این وضعیت غیرچربی‌سوزی می‌ماند، بستگی به این دارد که وعده‌ی غذایی خورده شده چقدر کالری و حجم دارد. مثلاً بعد از خوردن یک ناهار مفصل از چلوکباب و …، ساعت‌ها در وضعیت غیرچربی‌سوزی ِ بعد از خوردن خواهید ماند، اما بعد از خوردن یک سیب یا یک فنجان ماست، وضعیت غیر چربی‌سوزی‌تان تنها چند دقیقه طول خواهد کشید. برای اینکه بدنتان را به حالت چربی‌سوزی برگردانید، باید بعد از خوردن، زمان کافی به بدنتان بدهید تا انسولین خونتان مجدداً افت کرده و میزان هورمون رشد، افزایش پیدا کند. برای اینکار، دو راه وجود دارد:
1. بین وعده‌های غذاییتان، فاصله‌ی بیشتری بگذارید تا انسولین خونتان فرصت افت و هورمون رشدتان هم فرصت افزایش داشته باشد. این همان تاثیری است که روزه‌ی متناوب دارد.
2. وعده‌های غذاییتان را کوچک‌تر کنید تا وضعیت بعد از غذایتان، کوتاه‌تر شود؛ 4 تا 6 وعده‌ی کوچک در روز توصیه می‌شود.
در راهکار اول، هر چه دیرتر غذا بخورید، انسولین خونتان پایین‌تر آمده و هورمون رشدتان هم افزایش بیشتری خواهد داشت. در واقع، میزان هورمون رشد شما تا پایان یک 24 ساعت روزه‌ی متناوب می‌تواند تقریبا 10 بار افزایش پیدا کند! تأثیر روی هورمون رشد، یکی از اثرات چشمگیر راهکار روزه‌ی متناوب است.
با استفاده از هورمون رشد، تا چه اندازه می توان عضله سازی کرد؟
یکی از سوالاتی که برای بیشتر ورزشکاران زیاد مطرح می‌شود این است که با کمک هورمون رشد، تا چه اندازه می‌توانند عضله بسازند.
جواب مفصل: مقدار عضله‌ی بدست آمده با مصرف هورمون رشد، بستگی به عوامل زیادی دارد، شامل تمرینات و فعالیت بدنی روزانهی فرد، ژنتیک، رژیم غذایی، کیفیت و کمیت خواب، سبک زندگی، سابقه‌ی استفاده از استروئید یا هورمون رشد و …
جواب مختصر: بدن هر کسی، واکنش متفاوتی نسبت به سوماتروپین (somatropin) نشان می‌دهد و نتیجه‌‌ی آن هم به عوامل زیادی بستگی دارد. در بهترین شرایط می‌توان در عرض 4 تا 5 ماه، هورمون درمانی، بین 20 تا 30 درصد عضله ساخت.
با یک تخمین سطحی و کلی، کسی که برای اولین بار از هورمون رشد استفاده می‌کند و اندام خوبی هم دارد، 3 تا 5 بار در هفته تمرین می‌کند، دست کم ۷ ساعت خواب شبانه دارد و رژیم غذایی‌اش سرشار از پروتئین است، می‌تواند انتظار داشته باشد که در عرض 4 تا 5 ماه، چیزی بین 20 تا 30 درصد توده‌ی عضلانی بدست بیاورد. نتایجی که از اولین بار مصرف هورمون رشد کسب می‌شود، همیشه شگفت‌‌انگیز است و استفاده‌های بعدی، هرگز دست‌آوردهای اولین نتیجه را نخواهند داشت. دلیل آن هم ممکن است اینها باشد:
در اولین مصرف، بدن در مواجهه با میزان بالای هورمون رشد، سورپرایز می‌شود و به مرور زمان که به مهارت کنترل این میزان هورمون دست پیدا می‌کند، عضله سازی به 20 تا 30 درصد می‌رسد.
بعد از اولین چرخه‌ی مصرف هورمون رشد، دیگر رشد عضلات به سطح نسبتاً بالایی رسیده است. بدن هم طوری طراحی شده است که فقط به اندازه‌ی نیاز روزانهی فرد، عضله حفظ کند و عضلات اضافی تدریجا پس زده می‌شوند.بدن یک فرد فعال از هورمون رشد برای ساختن عضلات استفاده کرده و نهایتاً به «ماکسیمم ظرفیت»ش دست پیدا می‌کند؛ یعنی بهترین حالت خودش حین چرخه‌ی هورمون درمانی، اما دفعات بعدی، نتیجه برای این فرد، چندان تأثیرگزار نخواهد بود، چون قبلاً به ماکسیمم عضله سازی رسیده است.
دوپینگ با هورمون رشد
بزرگسالانی که کمبود هورمون رشد دارند، با درمان‌های جایگزین می‌توانند عضلات بزرگتری بسازند، انرژی بیشتری به دست بیاورند و ظرفیت ورزشی‌شان را بالا ببرند. اما ظاهراً ورزشکارانی که تلاش می‌کنند عضله بسازند و عملکرد ورزشی‌شان را تقویت کنند هم سراغ هورمون رشد می‌روند. علی رغم ممنوع کردن مصرف هورمون رشد توسط کمیته‌های مختلف، استفاده‌ی غیرمجاز از هورمون رشد در بسیاری از زمینه‌های ورزشی همچنان وجود دارد.
عملکرد ورزشی، بستگی به بسیاری از فاکتورهای فیزیکی، روانی و رقابتی دارد و به همین دلیل، دانشمندان هنوز نتوانسته‌اند هورمون رشد را از این جوانب بررسی و ارزیابی کنند. اما آزمون‌های تصادفی بالینی انجام داده‌اند که نقش هورمون رشد را در ورزشکاران جوان، از نظر ساختار بدنی، قدرت و ظرفیت ورزشی مورد بررسی قرار داد. این ورزشکاران، جوان، لاغر و از نظر فیزیکی متناسب بودند. به 303 نفرشان هورمون رشد تزریق شد و 137 نفر هم دارونما مصرف کردند.
گروهی که به مدت 20 روز هورمون رشد دریافت کرده بودند، توده‌ی بدون چربی بدن‌شان تقریباً دو و نیم کیلوگرم افزایش یافته بود که دست‌آورد بزرگی محسوب می‌شود اما این افزایش، معادل تقویت عملکرد ورزشی نبود. در واقع، هورمون رشد، پیشرفت قابل مشاهده‌ای در قدرت یا ظرفیت ورزشی‌شان ایجاد نکرد.
