قلعه شیخ مکان دره شهر در ایلام قلعه ای در دل کوه
گردشگری › آثار تاریخی
- 97/09/28
قلعه یا دژ در ایران باستان، جایگاه ویژه‌ای داشته است. قلعه‌هایی که در تاریخ پرفراز و نشیب ایران استوار ماندند و الان به نسل ما به امانت سپرده شده‌اند. دژهای محکمی که هزاران راز و حقایق تاریخی را در دل خود در جای داده‌اند. ایران سرزمینی بود که در طول تاریخ همواره مورد تعرض و هجوم دشمنان قرار داشته است، به همین دلیل دژ یا همان قلعه که کاربردی دفاعی دارد، جایگاه ویژه‌ای در معماری این کشور دارد.
قلعه شیخ مكان یا شیخ ماكو یكی از آثار تاریخی به جای مانده از دوران قاجاریه است كه در شهرستان دره شهر قرار دارد. قلعه میر محمدخان اشرف العشایر یا میرمحمدخان پوراشرف در 6 كیلومتری جنوب شرقی شهرستان دره شهر در مسیر شهرستان پلدختر واقع است. این قلعه در مساحت 425 مترمربع دارای 4 برج دیده بانی در 4 گوشه و جنس مصالح آن از سنگ گچ نیم‌كوب و قلوه سنگ است. نوع معماری آن متاثر از معماری دوره ساسانی است. این قلعه در داخل تنگه شیخ مکان در هشت کیلومتری شرق دره شهر و در سمت غربی تنگه،آثاری از یک دژ جالب توجه در دل کوه به چشم می خورد.
این بنا بیش از 150 سال قدمت دارد .در حال حاضر قسمت های اعظم بنا فرو ریخته، ولی آثار کلی ساختمان هم چنان محفوظ مانده است. در سمت باختر داخل تنگه و در دست اندازهای کوه، حصاری محکم از قلوه سنگ وگچ، با ظرافتی خاص احداث شده. مشخصات معماری بنا و مصالح به کار رفته در آن نشان می دهد که قلعه از آثار دوره قاجار است. در میان تنگه و در مقابل قلعه شیخ، در مسیر جریان آب رودخانه، بقایای یک آسیاب آبی بر جای مانده است که گفته می شود در زمان های گذشته قابل استفاده بوده ولی در حال حاضر تخریب شده است. این اثر به اواسط دوره اسلامی و شاید قبل از آن مربوط باشد. این دژ مستحکم از سمت غربی به دیواره کوه تکیه زده و دیواره شرقی آن با سنگ و گچ تا بالاتر از سطح بام قلعه بنا شده است.
قلعه شیخ مكان در تاریخ 17 اسفند 1381 با شماره ثبت 7976 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
معماری قلعه شیخ مكان
دیوار دژ دارای چند کنگره و دژ دیده بانی می باشد و برای تنگه و دیواره محافظ خوبی به شمار می آید. ارتفاع دیوار دژ از بلندترین نقطه 14/5 متر است. دژ چهار اتاق و تنها یک در ورودی از ضلع شمالی دارد. از پشت بام دژ 17 پله از کوه کنده شده که به انتهای جنوبی دیوار شرق و محل دیده بانی منتهی می شود. این دریچه دیده بانی دایره ای شکل است و از آنجا معبر و تنگه به خوبی قابل مشاهده است.
در مدخل شمالی قلعه نه سطر شعر روی سنگی نوشته شده که زمان تعمیر ساختمان در آن ذکر شده است. در ساخت بنا از انواع قوس‌های باربر و تزیینی استفاده گردیده و در وسط قلعه دو حوض بزرگ وجود داشته که آب مورد نیاز آن از رودخانه حاشیه بنا تامین می‌شده است. آب رودخانه از طریق کانالی از رودخانه منشعب شده پس از گذر از میان روستا از ضلع جنوبی به حوض داخل صحن قلعه آمده و از سمت دیگر بنا خارج می‌گردد.
آب جهت استحمام از طریق کانالی دیگر و بصورت مجزا از سمت جنوبی وارد آب انبار حمام گردیده و از طریق کانال هایی که در کف و دیوارهای باربر حمام تعبیه گردیده به داخل چندین حوض می‌ریزد. از دیگر قسمت‌های قلعه می‌توان به سیاه چال در ضلع شرقی بنا، پله‌های ۲/۱ در گردش به پشت بام، انبار و محل‌های جمع‌آوری غلات ، آشپزخانه ، اسطبل در طبقه همکف و خارج از بنا، چاه آب آشامیدنی در داخل صحن قلعه و تراس مفروش ده با لاشه سنگ در جلوی ضلع جنوبی قلعه اشاره کرد.
