آشنایی با خورشید گرفتگی و نکانی که در هنگام رصد باید به آن توجه کرد
علمی و تکنولوژی › جهان هستی
- 97/09/20
خورشید گرفتگی چیست
خورشید گرفتگی یا کسوف زمانی اتفاق می افتد که سایه ماه بر قسمتی از زمین بیافتد و در نتیجه از مشاهده بخش هایی از کره زمین قرص ماه روی قسمتی از قرص خورشید را بپوشاند. این وضع زمانی رخ میدهد که زمین و ماه و خورشید به ترتیب در یک خط راست یا تقریبا در یک خط راست قرار بگیرند.
به سخن دیگر هر وقت ماه از میان زمین و خورشید عبور کند و سایه ماه روی قسمتی از زمین بیافتد، هم اختفا خورشید توسط ماه رخ داده است و هم گرفت زمین توسط ماه رخ داده است.
علل خورشید گرفتگی
خورشید گرفتگی تنها در زمان ماه نو پدید می اید. حدود 30 روز طول می‌کشد تا ماه یک گردش کامل به دور زمین انجام دهد و در هر بار گردش یک بار ماه نو رخ خواهد داد. اما به چه دلیل هر ماه این پدیده روی نمی‌دهد
دلیل این امر این است که مدار ماه و زمین با هم زاویه دارد و در خیلی از حالات ماه از بالا یا پایین قرص خورشید رد می شود. مدار زمین و ماه در دو نقطه به هم بر خورد می‌کنند که به این دو نقطه گره‌های مداری می‌گویند و ماه هرزمان در این گره با زمین و خورشید در یک خط قرار بگیرد خورشید گرفتگی رخ میدهد. و معمولا در هر سال دو یا سه بار این اتفاق روی میدهد.
انواع خورشید گرفتگی
1- خورشید گرفتگی حلقوی:
این نوع از گرفتگی، زمانی رخ میدهد که از سطح زمین اندازه ظاهری ماه کوچکتر از اندازه ظاهری خورشید مشاهده شود. در این وضعیت، در مکان‌هایی از کره زمین که به خط واصل مرکز خورشید و مرکز کره ماه خیلی نزدیک هستند، تنها حلقه پر نوری از خورشید مشاهده می‌شود و درون حلقه (که روی تاریک ماه است ) تماما تاریک دیده می شود.
2- خورشید گرفتگی کلی:
این نوع از خورشید گرفتگی، هنگامی رخ میدهد که از سطح زمین اندازه ظاهری ماه اندکی بزرگ تر از اندازه ظاهری خورشید دیده شود. در این وضعیت، در ناحیه هایی از کره زمین که به خط واصل مرکز خورشید و مرکز کره ماه خیلی نزدیک هستند، تمام سطح خورشید توسط روی تاریک ماه پوشانده می‌شود.
در این نوع خورشید گرفتگی امکان رؤیت جو خورشید وجود دارد که زیبایی این پدیده عمدتا به همین موضوع بر می‌گردد. گاها هر یک و نیم سال یک بار یک خورشید گرفتگی کلی روی میدهد، اما هر انسان در طول عمرش شاید یک بار شانس تماشای این پدیده را داشته باشد چرا که این موضوع وابسته به مکان ناظر است. نمونه چنین کسوفی در سال 1378 در ایرانا اتفاق افتاد.
3- خورشید گرفتگی جزئی:
هر گاه خورشید گرفتگی رخ می داد، در مناطقی از سطح کره زمین که از خط واصل مرکز خورشید و مرکز ماه دور هستند، امکان رؤیت گرفت کلی یا گرفت حلقوی وجود ندارد. در چنین نقاطی (که شامل مساحت بیش‌تری از زمین می‌شود) دو قرص خورشید و ماه هم مرکز دیده نمی‌شوند و در نتیجه روی تاریک ماه، تنها قسمتی از قرص خورشید را می پوشاند که به این حالت گرفت جزئی می گویند.
اهمیت علمی خورشید گرفتگی
ارزش علمی خورشید گرفتگی به بررسی‌هایی است که زمان گرفتگی کلی می‌توان انجام داد که در وقت های دیگر عملا غیر ممکن است. وقتی ماه قرص خورشید را می‌پوشاند لایه‌های خارجی جو خورشید را می‌توان رصد کرد.
با پدیدار شدن ستاره‌ها می‌توان انحنای فضا - زمان را اندازه گرفت با محاسبه زمان تماس اول ماه با خورشید می‌توان به جزئیاتی در حرکت مداری ماه و زمین پی‌برد. می‌توان ستارگان دنباله‌داری را که در حضیض هستند را بررسی کرد. و ...
در قرن اخیر مهمترین سنجش‌های خورشید گرفتگی اندازه‌گیری مکان ستاره‌های قابل روئیت در اطراف خورشید و تایید تجربی نسبیت عام انیشتین است. نسبیت عام، پایه کهکشان شناسی نوین است.
نکات لازم در هنگام رصد خورشید گرفتگی
- به هیچ وجه بدون فیلترهای مخصوص خورشید را تماشا نکنید.
- برای دیدن خورشید از شیشه‌هایی که به وسیله دود شمع و یا به طرق دیگر دودی شده‌اند استفاده نکنید چرا که آن‌ها تنها شدت نور را کم می‌کنند و جلوی پرتوهای خطرناک نور خورشید را نخواهند گرفت.
- با ابزار نجومی به هیچ وجه بدون فیلتر به خورشید نگاه نکنید.
- مناسب ترین روش دیدن خورشید گرفتگی استفاده از ابزار‌هایی مانند اتاق تاریک و یا انداختن تصویر بر روی دیوار یا پرده است.
