حدیث نورانیت امام علی چیست و چه تفسیر‌هایی دارد
خواندنی › احادیث و روایات
- 99/03/20
پیشوای اول شیعیان جهان، امام علی (ع)، در حدیثی که به "معرفت امیرالمونین به نورانیت" معروف است، از جایگاه خویش و اهل بیتشان در دنیا و آخرت صحبت می‌کنند. این حدیث، یکی از مهم‌ترین اسناد برای شناخت بهتر جایگاه امام علی (ع) و خانواده ایشان است. درباره این حدیث، تفسیر‌ها و شرح‌های بسیاری گفته شده که در این مقاله به بخش‌هایی از آن‌ها می‌پردازیم.حدیث نورانیت چیست؟
در کتاب "بحارالانوار" از مرحوم آیت الله مجلسی و کتاب "مشارق‌الانوار" از شیخ برسی حدیثی ذکر شده که درباره فضیلت امام علی (ع) و خانواده گرامی ایشان است. ماجرای این حدیث چنین است که روزی ابوذر غفاری از سلمان پارسی می‌پرسد: ای سلمان، معرفت امیرالمونین علی (ع) به نورانیت چگونه است و در چه حدی است؟ سلمان پاسخ می‌دهد: ای ابوذر بیا تا بریم و این سوال را از شخص امام بپرسیم. سپس ابوذر و سلمان به نزد امام علی (ع) می‌روند و این سوال را از ایشان می‌پرسند. امام علی (ع) نیز خطابه بسیار زیبایی در جواب این سوال ایراد می‌فرمایند؛ امام علی در این حدیث، درباره جایگاه خود در عالم و در مقابل خداوند و جایگاه خانواده گرامی‌شان داد سخن می‌دهند.
نور در حدیث نورانیت به چه معناست؟
چنانکه در قسمت‌های قبلی گفته شد، تفسیر‌های عرفانی و فلسفی بسیاری بر حدیث نورانیت نوشته شده است که ذکر تمام آن‌ها در این مقاله ممکن نیست؛ پس برای آشنایی اجمالی شما با تفسیر‌های این حدیث، مطالبی درباره معنای نور بیان می‌کنیم. وقتی که از نور صحبت می‌کنیم ممکن است بسیاری تصور کنند نور همان پرتو‌های روشنی‌بخش منابع روشنایی (نظیر خورشید) است؛ در صورتی‌که منظور امام علی از نور، چیزی بوده که بوسیله آن بتوان تاریکی‌های معنوی عالم را کنار زد و حقایق و روشنایی‌ها دست یافت. امام علی (ع) در قسمتی از حدیث نورانیت می‌فرمایند:
«شناخت الله جلّ‌جلاله، شناخت من به "نورانیت" است که جز برای بندگان و عبّاد خالص، حاصل نمی‌گردد.»
این نور همان روشنایی معنوی است که فقط در جان‌های بندگان خاص خداوند ظهور می‌کند و سبب رهایی از ظلمات گناه می‌شود.
ترسیم جایگاه امام علی و اهل بیت در حدیث نورانیت
یکی از قسمت‌های بسیار زیبای حدیث نورانیت، چند خطی است که امام درباره جایگاهشان در عالم صحبت می‌کنند. اگر جملات امام علی را با دقت بخوانیم، متوجه می‌شویم که ایشان به نحوی درباره خود و اهل بیت صحبت می‌کنند که تفاوت جایگاهشان با مردم معمولی مشخص شود. همچنین هیچ‌یک از مردم اهل بیت را با خداوند اشتباه نگیرند. به بیان دیگر، امام می‌کوشند تا با ارائه تعریفی صحیح و کامل، جلوی تشکیل شدن برخی از فرقه‌ها که معتقدند امام علی خدا است را بگیرند. جملات امام علی دراین‌باره، به شرح زیر است:
ای ابوذر! بدان که من بنده خدای عز وجل و خلیفه او بر بند‌گانش هستم. ما را به مثابه خدایان قرار ندهید و دیگر هر چه می‌خواهید در فضیلت ما بگویید [که]به کنه و حقیقت و منتهای آنچه در ما وجود دارد نمی‌رسید. خدای عز وجل به ما بزرگتر و عظیم‌تر از آنچه که خود وصف می‌نماید و آنچه من توصیف می‌کنم و یا به دل هر یک از شما خطور می‌کند عطا نموده است. پس آنگاه که ما را اینگونه شناختید، مومن می‌باشید.
حب اهل بیت در حدیث نورانیت
یکی دیگر از مسائلی که امام علی (ع) در حدیث نورانیت مورد بحث قرار داده اند، جایگاه محبان اهل بیت است. این مسئله به وضوح از قسمتی از حدیث نورانیت درک می‌شود. امام علی در این قسمت می‌فرمایند:
به خدا سوگند،ای اباخالد، بنده‌ای ما را دوست نمی‌دارد و ولایت ما را نمی‌پذیرد، جز آنکه خداوند قلب او را تطهیر می‌نماید و خداوند قلب بنده‌ای را تطهیر نمی‌نماید، جز آنکه خود را تسلیم ما نماید و تسلیم ما باشد، پس چنانچه تسلیم ما شود، خداوند او را از حساب شدید به سلامت می‌دارد و از فزع روز قیامت اکبر در امان می‌دارد
امام علی به روشنی بیان می‌کنند: کسانی اهل بیت را دوست می‌دارند که در قدم اول
- تسلیم خداوند باشند
- سپس خداوند آن‌ها را تطهیر کرده باشد
- پس از جمله محبان اهل بیت می‌گردند.
فرازی از حدیث نورانیت
حدیث نورانیت خطابه‌ای گیرا و بلند است که در این مقاله کوچک نمی‌گنجد؛ ما برای بی‌بهره نشدن خوانندگانمان از این حدیث نورانی، قسمتی از آن را در اینجا نقل می‌کنیم. گفتنی است که در این قسمت از حدیث، امام علی با بیانی سحرآمیز، عظمت جایگاه خویش را ترسیم می‌کنند:
أَنَا الَّذِی حَمَلْتُ نُوحاً فِی السَّفِینَةِ بِأَمْرِ رَبِّی وَ أَنَا الَّذِی أَخْرَجْتُ یُونُسَ مِنْ بَطْنِ الْحُوتِ بِإِذْنِ رَبِّی
من همان کسی هستم که نوح را به امر پروردگار در کشتی حمل کرد و من همان کسی هستم که به امر پروردگار یونس را از شکم ماهی بیرون آورد
وَ أَنَا الَّذِی جَاوَزْتُ بِمُوسَى بْنِ عِمْرَانَ الْبَحْرَ بِأَمْرِ رَبِّی وَ أَنَا الَّذِی أَخْرَجْتُ إِبْرَاهِیمَ مِنَ النَّارِ بِإِذْنِ رَبِّی
و من همان کسی هستم که به امر پروردگار موسی را از دریا عبور داد و من همان کسی هستم که به اذن پروردگار ابراهیم را از آتش بیرون آورد
وَ أَنَا الَّذِی أَجْرَیْتُ أَنْهَارَهَا وَ فَجَّرْتُ عُیُونَهَا وَ غَرَسْتُ أَشْجَارَهَا بِإِذْنِ رَبِّی وَ أَنَا عَذَابُ یَوْمِ الظُّلَّةِ
و من همان کسی هستم که به اذن پروردگار نهر‌ها را جاری ساخت و چشمه‌ها را شکافت و درخت‌ها را کاشت؛ و منم عذاب روز "ظله"،
وَ أَنَا الْمُنَادِی مِنْ مَکَانٍ قَرِیبٍ قَدْ سَمِعَهُ الثَّقَلَانِ الْجِنُّ وَ الْإِنْسُ وَ فَهِمَهُ قَوْم إِنِّی لَأَسْمَعُ کُلَّ قَوْمٍ الْجَبَّارِینَ وَ الْمُنَافِقِینَ بِلُغَاتِهِمْ
منم آنکه از محل نزدیک ندا کرد که ثقلان (جن و انس) آن را شنیدند و گروهی آن را فهمیدند. هر آینه من به هر گروهی از جباران و منافقان به زبان خودشان می‌شنوایانم.
وَ أَنَا الْخَضِرُ عَالِمُ مُوسَى وَ أَنَا مُعَلِّمُ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ وَ أَنَا ذُو الْقَرْنَیْنِ وَ أَنَا قُدْرَةُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل.
منم خضر دانای موسی و منم آموزگار سلیمان. پسر داوود و منم ذوالقرنین و منم قدرت خدای عزوجل.
حدیث معرفت امام علی (ع) به نورانیت، از جمله خطبه‌های زیبای امام علی محسوب می‌شود که در وصف جایگاه امیرالمومنین و اهل بیت ایراد شده است. معنای نور، جایگاه محبان اهل بیت و جایگاه اهل بیت در عالم از مسائلی است که در این حدیث بیان شده است.
