آرامگاه مولانا زین الدین ابوبکر در تایباد خراسان رضوی
گردشگری › آثار تاریخی
- 97/09/20
مولانا ابوبکر زین الدین تایبادی
زین الدین ابوبکر تایبادی از صوفیان بزرگ سده هشتم هجری است که به سال 791 هجری قمری در گذشت و در دوران حیات خود با حافظ شیرازی و تیمورلنگ ملاقات کرد.
مولانا ابوبکر زین الدین تایبادی دانشمند و عارف معروف، شاگرد نظام‌الدین هروی است و از روحانیت شیخ‌الاسلام احمد جامی تربیت معنوی یافته و بعضی او را مرید ابوطاهر خوارزمی نوشته‌اند.
مجموعه مزار او که در کنار گورستان قدیمی شهر تایباد و در ابتدای جاده تایباد به خواف قرار دارد، متعلق به نیمه نخست سده نهم هجری قمری است و به وسیله «غیاث‌الدین پیر احمد خوافی» وزیر شاهرخ تیموری بنا گردیده است.
مجموعه مولانا شیخ زین الدین شامل آرامگاه و مسجد مولانا زین‌الدین ابوبکر تایبادی است که شاخص‌ترین جاذبه گردشگری شهرستان تایباد در غرب استان خراسان رضوی به شمار می‌رود.
معماری آرمگاه زین الدین ابوبکر
نقشهٔ بنا شامل گنبدخانه‌اى چهارتاقى با ایوانى رفیع در جلوى آن و با اتاق‌هاى دوطبقه‌اى در طرفین است. نماى بیرونى بنا شامل ایوان رفیعى با تاق‌آهنگ است که در دو طرف آن، غرفه‌هاى دو طبقه‌اى قرار گرفته است. راه ورود به طبقهٔ اول هر یک از آنها، از درگاه کنار ایوان و راه ورود به طبقهٔ دوم، از پلکان‌هایى است که در بیرون بنا قرار دارند. در پشت ایوان، شش طاق‌نما قرار دارد.تمامى سطوح نماى ایوان و اتاق‌هاى حجره‌هاى طرفین آن، با استفاده از کاشى نره - به شیوهٔ معقلى - و کاشى معرق تزئین شده است.
درمجاورت آرامگاه ایوانی زیبا با طاق آهنگ و دو حجره دواشکوبه در طرفین به پاس حرمت آن صوفی زاهد ساخته شده است . فضای اصلی این بنا با ابعاد 50/17 ×50/16 متر مربع شامل فضاها یی محدود‌تر به صورت شاه نشین هایی ست که پوشش آنها به صورت نیم گنبدی همراه با گوشه سازی و مقرنس کاری است و بالای آن پوششی گنبدی ، زیبایی خاصی به معماری این مکان داده است .
کتیبه ایوان بنا به خط ثلث که از جمله نفایس هنری است شامل یازده آیه‌ی اول از سوره‌ی مبارکه‌ی « کهف » است و کاتب آن « جلال الدین بن محمد بن جعفر » است . در بخش بالایی این کتیبه عبارت « الملک لله » به خط کوفی تکرار شده است .
کتیبه ای دیگری نیز به خط ثلث پیرامون کمرگاه ایوان را دور می‌زند که حاوی عباراتی تاریخی درباره زمینه‌ی بنیان این بنای رفیع است . در بالای کتیبه نیز عبارت « الملک لله » به خط کوفی نقش بسته است .
فضای زیر گنبد با عناصر تزئینی مزین شده و ازاره‌های آن به شیوه‌ی گره سازی با تلفیق سنگ و کاشی معرق باعث زیبایی این قسمت شده است و بعدها ازاره ، محلی شده است برای ثبت یادگاریهای زیبا در طول زمان که بعضی از آنها به رجال مشهور آن دوره و قرون پس از آن تعلق دارد.
درب چوبی نصب شده در بنا از ارزش تاریخی بسیاری برخوردار است که بر روی آن کتیبه‌های بسیار زیبا به خط ثلث حاوی عبارت : « مفتاح الجنه ، لا اله الا لله ، محمد رسول الله » به چشم می‌خورد .
نمای بیرونی بنا شامل تزئینات کاشی کاری و آجر کاریهای ظریفی است که با خطوط معقلی ، موتیفها ، نقوش اسلیمی و خطایی مزین شده است . اطراف صحن مزار شامل ایوانچه هایی است که فضای خاصی را برای این مکان فراهم آورده است .
در مدخل ورودی به مزار آب انباری آجری وجود دارد که ساختار معماری آن بدون پاشیر است . بنای واقع در میانه‌ی گورستان مجاور شامل ایوان ، گنبد خانه ، ایوانچه و مقبره جلوی آن نیز منتسب به پدر مولانا « زین الدین ابوبکر تایبادی » است . به استناد کتیبه‌ی موجود ، کار ساختمان بنای مزار مولانا در سال 848 ه. ق مقارن با زمامداری شاهرخ پسر تیمور به پایان رسیده و بانی آن « غیاث الدین پیر احمد خوافی » وزیر با درایت وی بوده است .
در شرق مقبرهٔ مولانا و به فاصلهٔ کمى از آن، در میان قبرستانى، بنایى قرار دارد که به مقبرهٔ شیخ زین‌الدین على - پدر شیخ زین‌الدین ابوبکر - منسوب است. این مقبره، بنایى کوچک است، با ایوانى در ضلع غربى به ارتفاع 6/5 و عرض 5/5 و دهانهٔ 31 متر با تاق گهواره‌اى و تویزه‌اى در جلوى آن، که دو منارهٔ تزئینى کوچک نیز در بالاى آن جاى گرفته است.
پیشانى آن و زیر کلاهک مناره‌ها و حاشیهٔ قوس ایوان را با کاشى‌هاى نرهٔ فیروزه‌اى و لاجوردى که از مسجد مولانا آورده‌اند، تزئین شده است. در داخل ایوان، محرابى وجود داشته است که در چند دههٔ قبل، راهى از آن به داخل بنایى که در پشت ایوان ساخته‌اند، باز کرده‌اند. در طرفین این ایوان، دو چله‌‌خانه تعبیه شده است.
در برابر این بنا، صحنى به ابعاد 5/5×6 متر واقع شده است که در هر ضلع آن، سه طاق‌نما دیده مى‌شود و در وسط آن، قبر برجسته‌اى وجود دارد و ورودى آن از جبههٔ شمالى است.
