عصارخانه شاهی اصفهان نماد صنعتی ایران قدیم
گردشگری › آثار تاریخی
- 97/12/17
كارخانه روغن كشي اصفهان
عصارخانه يعني همان كارخانه روغن كشي،عصار خانه یعنی جایی که روغنگر از بذوری مانند کرچک و کنجد روغن می گرفته است، لغت عصار خانه به معنی عصاره گیری و فشردن و افشره کردن و جایی که روغن تهیه می شده است.عصارخانه شاهی یک عصارخانه تاریخی در شهر اصفهان است که در سال 1021 هجری قمری همزمان با احداث بازار بزرگ قیصریه و مدرسه ملا عبدالله به دستور شاه عباس اول ساخته شده است.از عصارخانه های قدیمی ایران آنچه باقی مانده، از تعداد انگشتان دست تجاوز نمی کند. این عصارخانه ها را می توان نماد صنعتی ایران قدیم دانست.
معماری عصارخانه شاهی اصفهان
ساختار ظاهری عصارخانه از دو قطعه سنگ بزرگ تشکیل شده بود که روی هم قرار می گرفتند. این دو قطعه سنگ از یک طرف با اهرمی به چهارپا مثل الاغ یا شتر و اسب وصل بود که با حرکت حیوان به صورت دورانی، سنگ رویی آسیاب به حرکت درمی آمد و با گردش این سنگ، مواد روغنی که وسط سنگ بود، نرم می شد. قسمت بالای سنگ متحرک جایگاهی بود که مواد خرد شونده را داخل آن می ریختند تا به زیر سنگ بروند و خرد شوند. این عصارخانه های ابتدایی را «چوغن گری» نیز می گفتند.
مساحت عصارخانه شاهی در گذشته 1800 مترمربع بود اما امروزه تنها 380 مترمربع وسعت دارد. شترخان، بارانداز و ورودی بازرگانان قسمت هایی بودند که دیگر اثری از آنها نیست و فقط یک تیرخانه و دو انبار تو در تو در دو طبقه از کل عصارخانه باقی مانده است. سقف این بنا به صورت گنبدی ساخته شده است تا روغن موجود در عصارخانه خنک بماند.
این عصارخانه در یک طبقه با ارتفاع حدود 11 متر و سه فضای گنبدی شکل با مقطع کجاوه ساخته شده است که سقف ها به سبک طاق و چشمه و نورگیرهای سقف، روشنایی عصارخانه را تأمین می کنند. سقف گنبدی شکل به دلیل خنک نگه داشتن محل برای نگهداری روغن موجود در عصارخانه بوده است. دیوارها و سقف خشتی بدون کاربندی، قاب سازی، تزئینات و پنجره ساخته شده است، فضای اصلی دارای پنج قسمت پیشخوان، بارانداز، شترخوان، گرم خانه و تیرخانه بوده است.دیوارها و سقف خشتی و به دلیل کاربری آن بدون کاربندی، قاب سازی، تزئینات و پنجره ساخته شده است.
